Taliouine het Mekka van de saffraan

We hebben dinsdag 6 februari Tata verlaten. We gaan naar Taliouine, het Mekka van saffraan. De route gaat niet via de omweg via Igherm, die door de meesten genomen wordt. Dwars over het Sous-Massa massief ligt een pasweg. Via de gegevens van het Ministerie van Verkeer ontdekt Wim dat de weg geasfalteerd is. Bij de camping bevestigt eigenaresse Hayat dat de weg goed berijdbaar is.

Het wordt een prachtige route door een grijsbruin en groenbruingrijs berggebied, wat kenmerkend is voor deze bergrug van de Anti-Atlas.

Een deel wordt wel de Marokkaanse Dolomieten genoemd, vanwege de gelijke steenformaties.

We passeren pas Tizi-n-Ounzour op 2323m. De pas is opgenomen in veel wielerparcoursen. Maar zoals alle passen in Marokko: je bent er voorbij voor je het weet.  We hebben sinds de ongelukkige val voor Kerst een primeur die het vermelden waard is: Liesbeth stuurt (weer) een deel van de route.  

In Taliouine zouden we een tocht naar een kraterrand van de berg Siroua kunnen maken. Tenminste dat lezen we in het Marokko Reisebuch. We gaan in het dorp naar camping La bonne Etoile, waar op dat moment een groep van 10 Nederlandse camperaars staan. Zij komen terug van een bergtocht. We horen van een prachtige tocht naar een kloof. Gids Nourdine komt om met ons daarover te praten. Dan horen we dat een tocht naar de krater op dit moment onmogelijk is. De daglengte is te kort want de heen- en terugtocht duren minimaal 9 uur.  April is ook qua temperatuur de beste maand. Verder moet je eerst met een 4x4 naar het dichtstbij gelegen bergdorp en daar 2x overnachten. De tocht duurt minimaal 3-5 dagen, maar zo verzekert Nourdine ons: het is heel bijzonder.  Siroua is een stratovulkaan en ook dat maakt het speciaal. Ze zijn altijd kegelvormig en hebben steile hellingen. De lava is steenachtig en de lavastroom komt daardoor snel tot stilstand. (Dus moeten we terug zeggen we tegen elkaar.)

We gaan met Nourdine naar een kloof bij de rivier Tislit. De kloof is bijzonder vanwege de vreemd, door lava, gevormde bergen. De rit (over 45 km) naar het dorp Assais (1705m), waar onze voettocht start, is al heel speciaal. We doorkruisen een bergrug die parallel aan de Hoge Atlas loopt en door onze gids Kleine Atlas wordt genoemd. In de verte zien we regelmatig djebel (berg) Siroua.

Zodra we de auto geparkeerd hebben wordt het een heuse bergtocht. Geen piste, geen wandelpad, maar kris kras tussen

bloeiende amandelbomen en krokusvelden door, langs steenmannetjes, volgen we Nourdine. Via een uitgebreid irrigatiesysteem worden de krokusvelden bevloeid. Het oogt als de terrasteelt van rijst en thee. Wij lopen er tussen twee bergruggen middenin. Soms op de rand van de watergoot, dan weer in de natte doorweekte leemgrond. Het is hier warm en vruchtbaar.

Taliouine is hèt gebied van de saffraan. We hebben in de Coöperativa Souktana du Safran (opgericht in 1979 met 154 leden) al uitstekende uitleg gekregen hoe de (slechts drie!) rode stampers (stijlen en stempels) van de krokus moeten worden geoogst en verwerkt in oktober en november. (De meeldraden hebben geen waarde.) Souktana stimuleert de teelt en bewaakt de kwaliteit. Ongeveer 3000 (!) gezinnen in en rond Taliouine hebben een inkomen door de saffraan.  Het is de centrale handelsplaats.

Saffraankrokusbolletjes worden keurig op rij gepoot en kunnen zes jaar  lang goede kwaliteit leveren. Door de zaailingen groeit het veld vol. Het is in oktober een paarse kleurenpracht.  Het verwerken is puur handwerk en het komt op snelheid aan. De ‘pluk’ is voor de zon opkomt en daarna moeten binnen 8 uur de stampers zijn gescheiden, koel worden bewaard en binnenshuis op natuurlijke wijze worden gedroogd zodat de kwaliteit niet verloren gaat. Saffraan wat in de zon of een droogkast is geweest verliest kwaliteit en kleur. (De saffraan die vaak in Europa wordt gekocht is merendeels van mindere kwaliteit, zo weet Nourdine te melden.) Voor één kilo saffraan zijn ongeveer 150.000 bloemen nodig, waarvoor ongeveer 2000 m2   bloemenveld wordt gebruikt.  Er wordt alleen al via de Coöperativa ongeveer 300ha saffraan verbouwd. Nourdine vertelt dat wij in Nederland ook saffraan zouden kunnen maken van de krokussen die bij ons in het voorjaar bloeien. Maar dan is, vanwege de te lage temperaturen de kwaliteit veel en veel minder. (Er is al Belgische saffraan in de handel.) Krokussen behoren tot de Irisfamilie. Nourdine vertelt dat we de stampers van alle irisbloemen kunnen gebruiken, maar het geeft nooit de typische saffraankleur die de krokusplant heeft.

Eén draadje saffraan geeft één liter water een diepgele kleur. Een hogere concentratie geeft uiteindelijk de dieprode kleur. Het wordt niet voor niets het ‘rode goud’ genoemd. Nourdine vertelt dat ook in de kleine dorpen waar wij doorheen lopen veel saffraan wordt geoogst.  Saffraan in olie is goed voor de vleesbereiding. Rijst, risotto, couscous, sauzen en b.v. bloemkool geeft het een gele kleur. (Valse saffraan (saffloer, een distel) en Indische saffraan (kurkuma, een wortel) zijn in de keuken vaak een goedkoper alternatief, maar zijn geen echte saffraan planten.) Thee van saffraan is rustgevend.

De prijs voor 1 gram saffraan is in Marokko 30 Dirham (= € 3,00). (Iran is de grootste exporteur en reguleert de prijs(!).) Wij hebben in een Coöperativa één gram (= één potje) saffraan gekocht. Onderweg naar de gekke rotsen komen berbervrouwen naar ons toe en ‘toveren’ potjes saffraan tevoorschijn. Ze proberen op deze manier begrijpelijk een graantje mee te pikken.  Saffraan inkt werd vroeger gebruikt om er teksten mee te schrijven, te kalligraferen. Ze waren dan gevrijwaard van vliegen en insecten vanwege de geur.

De oogst wordt in Taliouine ieder jaar uitbundig gevierd tijdens het Saffraan Festival, met  muziek, dans en hoe kan het anders veel knalgeel eten.  De toelichtende tekst bij het saffraan festival vermeldt: saffraan, een methode om de leefomstandigheden voor de plaatselijke bevolking te verbeteren. Er zijn lezingen over verbetering van de hygiëne (voor hogere kwaliteit); de biologische teelt; de smaak van vroeger van saffraan en manieren om saffraan nog beter ‘aan de man te brengen’.

Nourdine geeft ons een update: het Festival vindt al twee jaar niet meer plaats. Er werd door de voorzitter alleen nog rekening gehouden met de belangen van de grootverdieners. Het programma is geen volksfeest meer, dus wordt er niet meer massaal aan meegewerkt. 

Aan farao koningin Cleopatra VII was saffraan niet onbekend; zij gebruikte het als badolie waarvan wordt beweerd dat het vrijen daardoor (met haar nog) aangenamer zou zijn.