Hier word je stil van in Amguernis

We gaan met z’n vieren (Fatima, Matthieu en wij 2-en) naar het bergdorp Amguernis dat getroffen is door de aardbeving. Het dorp ligt op ongeveer 1800m hoogte en we moeten daarvoor over een smalle bergroute. Fatima is onze gids. Ze is studente economie en geboren in dit bergdorp. Matthieu en zijn partner Michaela ondersteunen  Fatima en haar familie in financiële, praktische en morele zin. Het wordt  om verschillende redenen een spannende tocht voor ieder van ons. ‘Wat treffen we aan?’ is onze gezamenlijke kernvraag.

De weg erheen is met onze huifkar goed te doen. Het eerste deel is zoals Wim al had gezien asfalt. Halverwege krijgen we echte piste, ook dat is geen probleem als je maar genoeg snelheid hebt op de steiler stukken. Dat laatste is voor Matthieu spannend genoeg.

We hebben afgesproken dat Wim beslist of het verantwoord is door te rijden. Dat lukt tot op de laatste kilometer na, als het rijspoor gevuld blijkt met losse split: dat stukje hebben we gelopen. De auto wordt gekeerd en geparkeerd op een kleine uitvoegstrook met de achterkant boven de afgrond. De achterwielen op 15 cm van de rand.

Onderweg hebben we veel voorbeelden gezien van de verwoesting door de aardbeving van 8 september 2023. Kapotte huizen, neergevallen rotsblokken en veel  noodtenten waarin mensen nog steeds worden opgevangen. We komen op hemelsbreed ca 20 kilometer afstand van het epicentrum in het gebied. De gevolgen zijn verschrikkelijk.

We staan met Fatima op de plek waar haar vroegere geboortehuis stond. Van drie gestapelde verdiepingen is niets meer over dan een paar betonnen skeletten. Het is indrukwekkend en onvoorstelbaar hoe de natuurkracht in luttele seconden het leven en het bestaan kan vernietigen. 

Er wordt op de plek vòòr  het huis een traan gelaten en we proberen met Fatima mee te voelen. Ze vertelt hoe ze vroeger vanaf de plek voor het huis onder een boom kon genieten van het dal, het uitzicht. ‘Dat gevoel komt nooit meer terug’. Om beurten lopen we even een stukje  alleen met Fatima door het verwoeste geboortedorp.

Stille en anonieme getuigen maken het geheel onwerkelijk. Kleding, schoeisel, afgespoelde cassettebandjes, flessen, verpakking van levensmiddelen; het ligt allemaal nog tussen en op de restanten.  Opruimen is geen beginnen aan. We fotograferen een kinderschoen, een achtergelaten jack bij het huis van de familie van Fatima, een spijkerbroek bij de ruïnes van een huis dat uit blokken was opgebouwd maar ook geen stand hield. En dan ineens voor de voeten van Fatima herkent ze een eigen weggegeven witte schoen (omcirkeld). Je komt woorden tekort.

De familie van Fatima kon worden gered doordat twee zonen bij de eerste schokgolf gespaard bleven en -op hun vader na- de anderen konden redden van onder het puin dat grotendeels naar buiten werd gedrukt. Het huis van de oom en tante was iets stabieler maar hun huis werd platgedrukt tegen de rots. Met rampzalig gevolg.

Het was blijkens een bericht van de seismologen van het KNMI een korte krachtige beving. De zware aardbeving duurde volgens die gegevens 31 seconden, die voor de mensen in het rampgebied een eeuwigheid zijn. Daarna volgden veel naschokken, die nog lang voelbaar waren. Er was paniek, het was donker. Alle slachtoffers moesten met handkracht onder het puin uit worden gehaald. Een macabere, niet werkelijke situatie. De mensen bleven buiten zonder voorzieningen. De kracht was

enorm: 6.8 op de schaal van Richter. Bij de eerste drukgolf, die altijd sterk vanaf de rots is gericht worden de eerste lemen bouwsels uit elkaar geblazen. Maar  bij de tweede daaropvolgende terugtrekkende golf wordt alles plat gedrukt tegen de rots. Een onvoorstelbare  extreme werking van de natuur. Wie ‘het geluk had’ om in een huis te wonen dat bij de eerste golf al verwoest werd  hadmeer kans op overleving dan in de ‘steviger’ iets langer standhoudende huizen. Een andere  factor voor zware oppervlakteschade is het feit dat de beving dicht aan de oppervlakte was (op 18,5 km diepte).

Vroeger dachten de mensen dat er een grote grotsalamander in de aardkorst leefde.  In de Himalaya werd het toegeschreven aan een grote boze sneeuwman, Yeti. Wij weten door de moderne seismografie  beter. De Afrikaanse en de Eur-Aziatische plaat schuren hier tegen elkaar. Er loopt een breuklijn onder en noordelijk van de Hoge Atlas, maar tot nu toe waren er geen grote aardbevingen  in dit berggebied. Er is geen alarmsysteem zoals dat in Amerika bij San Francisco en Los Angeles actief is. Agadir aan de kust werd in 1960 zwaar (15.000 doden) getroffen. Bij deze aardbeving zijn ongeveer 3.000 doden te betreuren. In het dorp Amguernis zijn 41 mensen omgekomen, waaronder de vader van Fatima; een oom en tante van haar  en drie van hun  kinderen.  De overlevende kinderen zijn opgenomen in het gezin van de moeder van Fatima.

Het was een kwestie van toeval wat voor mensen de scheiding tussen  leven of dood betekende. Een gezin met kinderen dat deze rampnacht (nog) in huis was bij een andere familie in een steviger huis overleefde de ramp. Hun eigen huis is een onherkenbare ruïne.  Maar een koopman met knecht die in het dorp was om geiten en schapen te kopen, overleefde het niet.

Na de ramp kwam hulpverlening traag op gang. De wegen waren afgesloten door neergevallen rotsblokken over een normaal al moeilijk begaanbare weg. Het is een smalle weg, waarop zonder enige uitwijkmogelijkheid  verkeer op elkaar moet wachten, langs steile diepe dalen. De weg is verhard, maar wel als een bekende zand- en steenpiste.

Een geluk bij een ongeluk is dat  al twee jaar werd gewerkt aan een verbetering en uitbouw van de smalle weg. Wij zullen ook een aantal keren moeten wachten op werkverkeer. Volgens de planning van het Ministerie van Transport kan de weg over 2 jaar ‘klaar’ zijn. Dat zal, zoals we al eerder zagen in de Dades vallei, een impuls kunnen geven aan de leefbaarheid.

We  zien als we aan komen lopen een volledig verwoest dorp.

De betonnen gebouwen  die er staan is nieuwbouw dat in aanbouw is. De regering stelt voor ieder huis dat in het dorp herbouwd wordt 140.000 Dirham (14.000 Euro) beschikbaar. Daar kan een aardbevingsbestendig huis van worden gebouwd. Maar daar schuilt het probleem, vertelt Fatima. De oude plek is voor iedereen te klein om een veilig huis op te bouwen. Om een huis te kunnen bouwen moet je dus eerst  grond kopen wat nu van een andere bewoner of diens familie is. En die willen ook bouwen. Een ander probleem is dat gezinnen waar ouders van zijn overleden vaak geen mogelijkheid van bestaan meer hebben in het dorp. Zij kunnen als ze niet terugkeren geen aanspraak maken op de nieuwbouwvergoeding. Marokko probeert met deze regel de leegloop van de bergdorpen te voorkomen.

Ieder gezin dat getroffen is krijgt een jaar lang per maand 2.500 Dirham (250 Euro) leefvergoeding. Dit stopt in september 2024. Dan moet iedereen weer voor zichzelf zorgen. De moeder van Fatima kan met jonge kinderen zeker in Amguernis niet in haar levensonderhoud voorzien.  Nu de vader is weggevallen is de oudste zoon hoofd van het gezin. Dat betekent ook dat Fatima in alles afhankelijk is van de goedkeuring van haar broer.  Zij kan, ook als is ze 21 jaar, zonder zijn toestemming geen visum krijgen om b.v. 3 maanden naar Europa te gaan. Werkende kinderen dragen, ongeacht hun leeftijd, inkomen af aan het hoofd van het gezin. Ook de toekomstmogelijkheden van Fatima worden door deze aardbeving fors begrensd. Matthieu en Michaela hebben een bewonderenswaardig initiatief gestart om Fatima en dit gezin met hulp van vrienden en sponsoren te ondersteunen om in het valleidorp Igli Sidi Hmed een nieuwe start te maken. Lang niet iedereen heeft zulke gelukkige omstandigheden.

Als we dichterbij het bergdorp komen zien we een grote hoeveelheid noodtenten op een klein oppervlak tegen de rots. Vooral de mannen blijven hier  en leven in deze tenten. Er staat  een grote witte tent, dat is de moskee.

We werden verwacht, want toen we de auto  parkeerden op een smalle passeerstrook kwamen ons al drie helpers met schop en houweel tegemoet voor het geval we vast zouden komen te zitten. Een grote groep vrouwen met een paar kinderen zit in een cirkel bij kookpotten. We maken er om de vrouwen te respecteren geen foto’s van. We worden hartelijk verwelkomd en we  begroeten iedereen. Men is blij dat we hun dorp bezoeken en dat wordt met gebaren duidelijk gemaakt.  We krijgen een welkomst thee. We voegen ons in de kring. Dat wordt gewaardeerd. De vrouwen ogen allemaal open en spontaan.  We kunnen ook aanschuiven voor couscous dat in grote pannen wordt gekookt. Dat zullen we niet doen.

Een bewoner, Mohammed, heeft een ‘luxe’ tent waarin we kunnen overleggen en onze meegebrachte salades  als lunch gebruiken.

Twee vrouwen schuiven graag mee aan en ‘nestelen zich’ lachend tussen ons in.  Zij vinden foto’s geen probleem.

De vruchtensalade die Liesbeth gemaakt heeft valt heel goed in de smaak. Er zit o.a. ananas in; dat is voor deze mensen een luxe delicatesse. De beide dames, maar ook Mohammed, smullen ervan. Ze benoemen de ingrediënten.  Een door Mohammed gemaakte tajine en couscousschotel komt op tafel. Heerlijk klaar gemaakt; Mohammed is een goede kok.  We moeten naar  de gebaren van de beide dames te oordelen nog veel meer eten. Het is het gebruikelijke gebaar van gastvrijheid. We zullen het vriendelijk afwijzen.

Wij (WiLi) hebben een levensmiddelenpakket meegebracht. Sinaasappels (10), appels (10), tomaten (10), paprika (3), courgettes (15), rode peper, couscous (4 kg), witte rijst (5 kg) en kleine krulmacaroni (1 kg). (Het moest passen in onze rugzakken.) Mohammed zal met Fatima’s broer Adil zorgen voor een eerlijke verdeling. Op het terrein is een bouwploeg bezig noodhutten te verbeteren.

Als zij bij ons in de tent komen voor een ‘warme maaltijd’ komt aan het eind een grote schaal  met partjes van ‘onze’ sinaasappels en appels op tafel. Het kan niet beter worden verdeeld. Bij de bouwploeg is een Amerikaan (Daniël), die een aantal maanden meehelpt bij de opbouw. Hij is met zijn gezin (met 5 kinderen) langere tijd in Marokko. Wat een luxe en een fantastische ondersteuning. Hij wordt kennelijk vanuit Amerika betaald om dit vrijwilligerswerk te kunnen doen. We kunnen in zijn 4x4 meerijden naar onze huifkar.

We rijden zonder problemen terug. Het is stil in de auto. Iedereen is op zijn/haar manier bezig met de verwerking van de vele indrukken van deze dag. Wij hebben vandaag de gevolgen van de catastrofe in een klein dorp ‘mogen’ ervaren. Hartverscheurend, onvoorstelbaar, erbarmelijke situatie, apocalyptische beelden: het komt allemaal voorbij. Met dank aan onze voortreffelijke gids Fatima, voor wie de loop door het dorp weer wonden opende. De amandelbomen staan in bloei, alsof er niks gebeurd is. De  zonnecollectoren bij het noodkamp staan hopelijk symbool voor een nieuwe toekomst.