Tizi n' Test 2024 een spoor van leed en ravage

We gaan 'Tizi n Test'-pas rijden, die we vorig jaar ook gedaan hebben. De pasweg loopt dwars over  de Hoge Atlas naar Marrakesh. Bij de pasovergang is het epicentrum van de aardbeving op hemelsbreed 28 km geweest.  We zijn na ons bezoek aan Amguernis  extra gespannen wat voor leed  we op deze route aantreffen.

We zijn in ieder geval van plan een aantal voedselpakketten uit te delen. Vanwege onze beperkte ruimte in de huifkar blijft het helaas een druppel op de bekende plaat. In Ait Iaaza  kopen we fruit en groente in. We maken een 7-tal zakjes klaar: sinaasappel, appel, 2 tomaten, groene paprika, 2 courgettes, een wortel en een halve kilo rijst en halve kilo couscous of macaroni. 

Als we in Taroudant vertrekken  kunnen we door laaghangende bewolking de bergen van de Hoge Atlas niet zien. Gaan we dan wel of niet de pasweg rijden is even de vraag. Maar als we in Oulad Berhil zijn klaart de lucht op. Op de route naar de pas op 2100m zullen we boven de wolken zijn die boven  plateau de Sousse hangen. 

Onze eerste stopplaats is bij een klein café, ‘Restaurant Tizi n Test’, waar we vorig jaar een heerlijke omelet kregen. We schrikken van het beeld: alles is weg. Er staat nu een mengelmoes van plastic en plaatwerk, waar een paar stoeltjes en tafeltjes herinneren aan de caféfunctie. De handelswaar lijkt nu alleen fossielen en mineralen te zijn. Als we gestopt zijn komt tot onze opluchting Adar naar buiten. Gelukkig, hij leeft nog. We begroeten hem en zeggen dat we vorig jaar ook hier waren. De echte emotie komt als Wim hem de foto van vorig jaar met zijn café laat zien. Adar moet even goed kijken en dan drie keer slikken. Zijn vrouw wordt erbij gehaald, die uit een plastic  tent komt. Dat is nu hun leefplek.

Wim moet mee naar de achterkant van zijn huidig winkeltje. Daar liggen de brokstukken. Onvoorstelbaar, wat een catastrofe voor deze man en zijn gezin. Hij laat zien dat het naambord nog in tact is.  De ‘balustrade’ als afscherming naar het ravijn is volledig afgescheurd met gapende gaten. Wim wijst op de dorpjes in het dal. Adar meldt: 38 doden, volgend dorpje 48 doden en het dorp verderop 35 doden. (zie video)  En dan wijst hij op het noodkamp aan de voet van zijn bedrijfje: 300 mensen leven daar nu in tenten.  Dat is er over van de drie dorpjes. Wat een aantallen; om stil van te worden. Wim vraagt hem naar zijn familie, zijn gezin. Adars gezin heeft geen slachtoffers, maar in zijn familie zijn er wel 5 doden te betreuren. We vragen of hij voor ons ‘weer’ een omelet kan maken. Adar is verguld dat we het vragen. Zijn vrouw gaat direct aan de slag in haar tent. 

Een zestal kinderen, waaronder de zoon van Adar, slenteren op de pasweg. Ze vermaken zich met een door de rotsen vernielde vangrail. Het dient als schommel. (zie video) Wim roept ze. We bieden ze een Marokkaans koekje met honing aan. Als  Liesbeth het doosje opent, volgt een korte graaipartij. Stop: dat is niet de bedoeling. Maar ja wat wil je als je in zo’n noodkamp leeft. Wij zouden ook graaien. Wim neemt het delen over en Adar bemoeit zich er ook mee. Ze krijgen ieder een paar koekjes.  Daarna pakt Wim een appel uit de auto en verdeelt die in 8 plakjes. Ieder een plakje, en de twee overgebleven dan? Je ziet ze denken: krijg ik die? Wim lost het op door Adar er één te geven en het andere is voor Liesbeth.

De omelet is klaar. Heerlijk klaar gemaakt. Adar kiest wel 5 posities om er foto’s van te maken. Hij is duidelijk trots. We vragen hem wat we moeten betalen en dan volgt de dankbaarheid voor ons bezoek. ‘Niets, het is mijn gift voor jullie bezoek.’ We houden aan. En na nog een paar keer volgt een antwoord. We zullen hem het dubbele ‘betalen’. Hij is geroerd. We vragen of Adar mensen kent in het kamp die een bril nodig hebben. We laten hem een aantal brillen zien en dan begrijpt hij het. Ja die kent hij zeker. Hij begrijpt dat hij de brillen uit kan delen. En het lijkt even, als hij één van de billen zelf probeert, dat die voor hemzelf goed is. We geven hem een achttal brillen. Achteraf hadden we het restant daar beter achter kunnen laten want op het vervolg van de route zullen we niets meer (kunnen) weggeven. We vertrekken met een ‘au revoir, inshallah’.

Op de weg naar de pas op 2100m komen we veel ravage tegen. Muurtjes die als vangrail dienden zijn grotendeels verdwenen; stalen vangrail hangt er kapot geslagen bij. De randen van de weg dreigen af te scheuren van de rotsen en worden gemarkeerd met steenmannetjes of rode gevaarvlaggetjes. Rotsen zo groot als een kleine vrachtwagen zijn afgebroken. Overal staan borden met waarschuwingen voor vallend puin.  Op de smalle delen waar maar één auto  kan rijden ontbreekt de afscherming naar het dieper dal. De weg is op veel plekken bezaaid met kleine stenen en roodbruin zand. Er zijn rotswanden waar weinig afbreuk is. Onduidelijk is waardoor dat komt, want op andere plekken is de weg compleet bedolven geweest. Er is hard gewerkt om de weg weer begaanbaar te maken. Grote bergen rotspuin liggen nog langs de route. De weg is (nu weer) veilig berijdbaar. Het maakt veel indruk als je 100 kilometer lang deze puinhopen en deze verwoesting  ziet.

Maar veel meer impact op ons heeft de verwoesting van leven en bestaan voor de mensen. Overal zien we noodtenten tot diep in het brede dal. We zijn even sprakeloos als we na het restaurant van Adar bij een volgende auberge komen. Er is niets meer van over. Datzelfde geldt voor nog een drietal bouwsels die allemaal aan de rand van de pasweg hebben gestaan. Wat is er met die mensen gebeurd, vraag je je dan af. En hoe moeten zij verder? Gaan ze op die plek een aardbevingsbestendig huis bouwen? Er is zo te zien wel bouwbedrijvigheid.

Vorig jaar overnachtten we in Hotel Belle Vue dat op een uitstekende rots ligt. Het gebouw is overeind gebleven en het wordt opgeknapt. De markante oude bus (nu met plastic ingepakt) op een rotspunt staat er nog; is kennelijk als woonruimte gebruikt. We rijden door naar de pasovergang op 2100m. De gebouwen zijn intact. We stoppen voor een cappuccino. Tot onze verbazing  zit er een groep Russische militairen met een Marokkaanse ambtenaar te overleggen. Op diens auto staat dat hij van de Dienst  ‘Water, Irrigatie, Filtratie en voorkoming van woestijnuitbreiding’ is.  Russen welkom als hulp in nood met daarbij het teken van Europese financiering. (!!!, grrr).

We dalen af naar Marrakesh. Aan de noordkant van de Hoge Atlas zijn de dalen minder breed. En met meer begroeiing op de hellingen. Er is meer bebouwing vlak langs de weg, zoals we dat van vorig jaar al herinnerden. De  weg in de  provincie Marrakesh is het eerste deel goed geasfalteerd. We zien ook hier veel steenslag, puin, afgebroken vangrailmuurtjes. Het muurtje waar we brillen uitdeelden is vernield.

En we komen dichterbij de kleine woningen in de kleine dorpjes. We kunnen bijna niet ophouden te zeggen: ‘moet je dat zien’. Om daarna nog vele keren een nog veel desastreuzer effect te zien. Soms lijkt het alsof een deel van een dal gespaard is. Lag dat meer beschut voor de immense kracht?  Wat we al vreesden wordt bewaarheid: aan de noordkant van de Hoge Atlas zijn veel meer dorpen en dorpjes getroffen. En ook veel uit leem of aarde opgetrokken bouwsels. 

De moskeeën staan bijna allemaal nog fier overeind. Het oogt als een oneerlijke verdeling van de rampspoed. We zien naarmate we verder dalen steeds grotere noodkampen. De hulpverlening lijkt goed georganiseerd. Op veel plaatsen staan permanent ambulances, brandweer, leger en politie. Het gebied oogt goed georganiseerd. Dat is een groot verschil met het gebrek aan hulp in Amguernis.

We naderen via de hoger gelegen route langs het stuwmeer dorpen die direct aan de weg liggen. Daar komt het leed nog meer tot uitdrukking. Huizen langs de weg zijn volledig verwoest.

Noodhuisvesting is er in veel verschillende uitvoeringen.  Cabines (made and gifted by USA), witte, blauwe en groene tenten van regering en hulporganisaties. Er is een wirwar en chaos van tenten: veelal zelfbouw, varierend van landbouwplastic tot een combinatie van zeil en doek. En het is niet te voorzien wanneer voor deze mensen een betere vorm van huisvesting beschikbaar komt. We vrezen het ergste.

     We delen onze voedselpakketten uit. Mensen zijn duidelijk verrast en dankbaar. Een man van wie we een foto maakten en terughoudend reageerde, sloeg om als een blad aan de boom. Een moeder, die met een kind bij een bouwsel zat, stamelde ‘shokran’. Een man met een ezel die net de asfaltweg op kwam, vergat vanwege zijn vele ‘shokran’ bijna zijn doorlopende ezel met een vracht houten palen op diens rug. Een volledig gesluierde vrouw met een kleine baby nam van Liesbeth graag het pakket aan. En twee vrouwen die kennelijk op weg gingen naar het dichtbij gelegen dorp konden het bijna niet geloven.           

Pas als we in Asni komen wordt ons ‘beeld’ helemaal  gevuld met grote rijen tenten en cabines. Over een afstand van bijna 800 meter staan 5 tot 10 rijen breed noodtenten en -cabines op een hoger gelegen deel langs de weg. Leger en hulporganisaties hebben er ook grote aantallen tenten staan. Hier worden veel mensen uit de hele regio opgevangen. We zijn beduusd van de massaliteit. Als de geruïneerde huizen bereikbaar zijn met zwaar materieel is men druk doende het puin af te voeren. Maar dat geldt niet voor de hoger gelegen dorpjes. Het is de vraag hoe lang daar alles ‘gewoon’ zal blijven liggen. Aan de weg naar de pas wordt hard  gewerkt om die te verbreden en asfalteren. Dat was al in  gang gezet, maar de aardbeving heeft dat werk stil gelegd. We rijden, net als vorig jaar, bijna 20 kilometer over een zanderig pistetraject.

Wij rijden door naar Marrakesh. We verkeren in de rijke omstandigheid dit te kunnen doen.  Het natuurgeweld heeft op veel meer plaatsen dan wij nu gezien hebben slachtoffers gemaakt. In enkele seconden is door dit natuurgeweld voor vele tienduizenden mensen hun bestaanszekerheid volledig verwoest. Het leed van de  omgekomen gezinsleden en families komt daar nog bovenop.  (En dit geldt niet alleen voor de beving in Marokko.) Tizi n Test  weerspiegelt voorlopig een onbeschrijflijk  ‘spoor van leed en ravage’. We hopen een volgend jaar het traject weer te kunnen rijden. ‘Inshallah’ zeggen ze hier.