Grotwoningen

We gaan opnieuw op pad met Nourdine maar pas nadat wij aan de overkant van de camping koffie hebben gedronken bij Abdellah die het al weet: twee café-au-lait. Vandaag gaan we naar een dorpje vlakbij Askaoun. Het is een (49 km) lange slingerende route met veel afwisseling.

Een aantal keren zien we recht voor ons de top van de stratovulkaan Siroua. Gisteren waren we in een dal aan de andere kant van die bergrug. Het blijft een uitdaging.

We parkeren onze auto bij een school. We lopen langs de rand van het bergdorp. We zien een aantal witte tenten. Nourdine vertelt dat de aardbeving van september in Marokko ook hier slachtoffers heeft gemaakt en huizen heeft vernield. De afstand tot het epicentrum is hemelsbreed 100 kilometer. De zwaarste schokken duurden ongeveer 12 seconden. De huizen die getroffen zijn waren van leem opgetrokken, net zoals de meeste huizen in het epicentrumgebied. Er staan hier opvallend veel betonnen en uit blokken opgetrokken huizen. De opbrengst uit saffraan vertaalt zich hier in degelijker woningbouw.  De gids vertelt dat langdurige regen funest is voor lemen huizen. De wanden ‘lossen op’ en als daarna de zon komt brokkelt het leem uit elkaar.

Het pad van vandaag volgt over een grote afstand de saffraanvelden die gestapeld tegen de bergen aanliggen. We lopen in totaal zes kilometer, waarbij we langzaam maar zeker stijgen van 1700m naar 1963m om uiteindelijk op 2323m uit te komen. Op de velden wordt al druk gewerkt. Donkergroen getinte velden is saffraan, lichtgroen is mais- of graanteelt. Er is veel water in dit gebied. Ondanks de hoogte waarop we lopen zit het water op maximaal 20 meter diep in de rotsen. Overal zien we pomphuisjes en irrigatiegoten. Voor het pompen wordt steeds meer gebruik gemaakt van zonnecollectoren.  We lopen afwisselend via een bergpad, door een halfdroge ‘sloot’, op de rand van de irrigatiekanalen of door de modder van de bewaterde velden.

We zien voor ons een bergkom (een halve cirque), waartegen voornamelijk lemen huizen gestapeld zijn. We klimmen naar het dorp. De huizen hebben allemaal platte daken, waar na de oogst mais op wordt gedroogd. We stoppen bij een droogplek waar schors of champignons lijken te worden gedroogd. Fout, zegt Nourdine. Dit wordt gebruikt in couscous, salades en soepen. Het blijken ‘gepelde’ knollen van koolraap te zijn, die gedroogd lang kunnen worden bewaard. De plant wordt in het dal geteeld en heeft net als bij ons gele bloemen. Het zit vaak in tajines, maar dan nog als witte knol. Bij ieder huis dat we passeren lopen kippen.

In het dorp zijn we al ‘gezien’. Een bijna tandeloze, licht gebochelde vrouw komt uit haar huisje en begroet ons. Het lijkt alsof ze Nourdine wil overhalen thee voor ons te maken. Wim stopt en krijgt een magere, tanige met henna gekleurde hand en een brede glimlach. Bonjour, ça va? Daar blijft het bij. Kinderen die Wim wil fotograferen duiken weg. Ze zijn hier duidelijk geen toeristen gewend. Dat klopt, zegt Nourdine, ik heb deze plek ontdekt op één van mijn vele tochten in de bergen. Met een verrekijker heb ik de grotwoningen gevonden.  Bij een bewaarplaats voor graan, grondstoffen en waardevolle zaken zit de deur op slot. Het was de Agadir van dit dorp.

Via smalle paadjes tussen de huizen door komen we bij de grotwoningen. We konden ze al eerder zien, maar nu staan we erin. De grootste ruimte is waarschijnlijk vroeger een moskee geweest. Soms zijn de ingangen met stenen of met een houten deur afgesloten. De ruimten zijn merendeels met de hand uitgehouwen in de rotsen, meestal op een plek waar al een overhang in de rotswand was. In ieder geval zijn tot 1979 de grotwoningen bewoond geweest. Het is duidelijk dat Nourdine hier vaker komt.  Eén van de grotwoningen is nog duidelijk ‘zijn keuken’ waar hij de berberthee klaar maakt. Vier jongens uit het dorp zijn op ons af gekomen. Maar zodra Wim in hun richting loopt stuiven ze weg. Nourdine pakt 2 sinaasappels uit zijn rugzak, die Wim kan afpellen en aan ze geven. Dat werkt, maar ze blijven op schuchtere afstand om het aan te pakken. En zijn daarna weer op veilige afstand.

We zitten als het ware op een dakterras en krijgen weer een voortreffelijke lunch. Om ons heen bergen, een dal met saffraan velden, voor ons grotwoningen en boven ons een stralende zon. In de bergwand voor ons zien we donkerbruine vlekken: ‘huilende berg’ zouden ze in China zeggen. Er zit hier overal water in de rotsen. En vanachter een muur een berbervrouw die bekijkt wat er allemaal gebeurt.

Als we genoeg gegeten hebben krijgen de vier jongens  de restanten. Behalve de salade, ‘want dat eten ze niet’ zegt Nourdine. Ze verdwijnen met de schaaltjes en borden in een grotwoning. Wim sluipt naar de ingang en verschalkt ze. Ze schieten weg, maar even later lukt de foto toch. Ze waren te druk met de lekkere hapjes.

We lopen ‘bovenlangs’ terug naar de parkeerplaats. We zullen naar de camping een (grote) omweg nemen, deels via een bergweg. We komen bij Aoulous, waar een grote soukmarkt is. We lopen er overheen: echt Marokkaans, heel rommelig; het sti(n)kt van de ezels, geiten, schapen, kippen, duiven; een trefpunt voor de hele regio. Maar koffie kunnen we beter hier niet drinken, adviseert Nourdine. Er staat aan de rand van het dorp een rijdende koffiebar. Die hebben koffie in alle smaken én met melk. Het laatste deel van de omweg is niet interessant: een normale 80 en 100 km weg. Maar dan hebben we wel ongeveer 85 kilometer bergweg achter de rug, waar we regelmatig in de stoffige rand moesten uitwijken. Het resultaat: opnieuw alles in de auto schoonmaken.

We sluiten de tochten met Nourdine af bij hem thuis. Aisha heeft gezorgd voor berberthee en een grote doos Marokkaanse koekjes en ze heeft speciaal voor ons lekkere Marokkaanse pannenkoekjes gemaakt. Wat een verwennerij. We nemen afscheid van een geweldige gids en een gastvrij gezin: au revoir, inshallah.