Met Mozes de berg op

Als we dit schrijven (vrijdag 5 januari) heeft het ’s nachts heerlijk geregend. Een weldaad voor alle planten en dieren. De piste die we twee dagen geleden reden  zou nu geen grijs, wit en bruin stof achterlaten op en in onze huifkar (tot op de kruidenpotjes). We maken een tocht  in de Centrale Atlas, als onderdeel van ons vakantieproject. We gaan naar het ‘Gelukkige Dal’ (Ait Guemmez) wat ingeklemd ligt tussen twee hoge bergketens ( drie- en vierduizenders). Voor we vertrekken moeten we nog tanken. Bij het eerste benzinestation (waar ‘sans plomb’ op de zuil staat) is er geen benzine. De voorraadtank is leeg. De pompbediende: ‘15 km verderop is een ‘autre station’, zij hebben benzine’. Ook daar is de tank leeg. We denken even terug aan Mauritanië waar lege benzinepompen normaal zijn. Wat te doen? We besluiten naar Azilal te rijden wat in ieder geval deels op de route ligt. En zie daar: benzine in overvloed.

Het ‘Gelukkige Dal’ is ontstaan toen -wellicht 200.000 jaar geleden- een enorme rotspartij afbrak en de doorgang van water blokkeerde. Er ontstond een groot bergmeer, waar beetje bij beetje water wegsijpelde waarna een humusrijke bodemlaag achterbleef. Een gelukkig gevolg van de sedimenten die zich afzetten en het voor berbers mogelijk maakten op 2000m hoogte granen, fruit en eigen groenten te verbouwen. De bergrivier brengt nog steeds genoeg water voor irrigatie.  Het dal is afgesloten en was lange tijd nauwelijks bereikbaar met voertuigen. Dat was en is geen probleem. Iedere berber in Ait Guemmez had en heeft een perceel waarmee in eigen levensbehoeften wordt voorzien.

Onze route begint tussen Ouzoud en Azilal bij Tamda Noumercid. De route die we rijden is weinig in gebruik om in het Gelukkige Dal te komen. We gebruiken ‘maps.me’ wat de route in detail weergeeft.  

Een asfaltweg gaat over de vlakte en bergrug  Ait Abbas. We hebben 52 km te gaan, waarvoor 1 u 30 minuten staan aangegeven. Het worden ruim 2 uur, want na 12 km gaat het asfalt over in piste. Na 20 km komt weer asfalt op een smalle kronkelende bergweg, met daarin twee bergpassen. Het is tijd voor veel foto’s, langzaam rijden, zwaaien naar iedere berberfamilie die langs de route woont of de geiten hoedt.

Een witte Transport Mixte rijdt soms voor ons en staat garant voor het meenemen van mensen en goederen. We zien zakken graan afleveren en meegenomen worden, mensen in en uitstappen. In de beschutte dalen zien we de eerste groene vlaktes in het verder nog kale landschap. Berbers zijn druk hun land te bewerken. We zien op de voorgrond een begraafplaats. 

Toeristen komen hier nauwelijks. Dat blijkt als we een groepje kinderen tegen komen. Ze maken een gebaar van eten. Als Wim stopt en naar de achterklep loopt, schieten de kinderen weg achter een muurtje. Een jongen komt naar voren als Wim het blik met stylo’s opent. Twee iets oudere meisjes komen achter de jongen staan op ruim 2 meter afstand van Wim. ‘Non’ is het duidelijke antwoord met een afwijzend gebaar. Ze zijn voorzichtig, wantrouwend en duidelijk niet vertrouwd met vreemden die uit de auto komen en hun blikken (proberen te) openen.

Verderop herhaalt zich het aanbod van ons. De kinderen komen uit school en zijn op weg naar huis. Wim begint nu met de kleurrijke haarbandjes. De jongens pakken het als eerste aan, op ruime afstand van Wim blijvend. Dan volgen de meisjes. Ze komen niet dichterbij. Als het blik met stylo’s opengaat ziet Wim aan de ogen dat ze er graag ééntje krijgen. Maar:  op afstand. We worden uitgezwaaid als we vertrekken.

Bij een tweede groepje hetzelfde gedrag. Als, terwijl Wim uitdeelt, de Transport Mixte passeert zullen ze niet aan de veilige kant van onze auto komen, maar op de steile rand in de berm blijven. De jongen heeft duidelijk het initiatief en hij bedankt ook voor de cadeautjes.

De weg gaat omhoog naar een tweede bergpas. We zien overal kleine nederzettingen, met soms maar een paar lemen bouwvallen en toch een moskee, die door en voor de omwonenden is gebouwd.

De laatste 10 km van het eerste traject komen we in ruiger bergachtig gebied. Passeren is er niet meer bij. We hebben inmiddels de Transport Mixte en een ‘verhuiswagen’ voor ons. We nemen een korte pauze. 

Op een Hilux worden geiten vervoerd, maar in het achterste stuk van de laadbak staat een grote houten kast met twee passagiers. Dus eigenlijk ook ‘Mixte’ vervoer. Bij een rotspartij waar onverwacht veel water uit de rots komt (was Mozes hier, vraagt Wim) zijn diepe gaten in het wegdek.  We zijn onze voorgangers dankbaar want zij geven aan waar we kunnen passeren.

We bereiken het hoogste punt van de route bij Agerssif, waar een zijweg vanuit Marrakesh invoegt waarvan de laatste 13km ook een piste/asfaltroute is. 

We blijken in het ‘verkeerde’ seizoen te zijn. Het groene dal is kaal, grijs en grauw. Dat kan natuurlijk ook niet anders in januari. Hetzelfde geldt voor de dorpen waar alle gites of wat voor café doorgaat gesloten zijn. Net als de coöperativa en de graanopslag (agadir) hoog op de berg. We slingeren door de kleine gehuchten van waaruit ’s zomers tochten in de bergen gemaakt kunnen worden. Wie het echte authentieke berberleven wil meemaken moet naar Ait  Guemmez (zoals Ait Bouguemmez wordt aangeduid) zeggen de reisorganisaties unaniem. Waarbij wordt vermeld dat juni, juli, augustus en september dé maanden zijn. De tocht door de dorpjes langs het dal is 45 km van Agouti tot Tabant (ons einddoel). We doen er ruim een uur over.

Een aantal bergen vallen op door hun piramidevorm. Een toeristische ‘must’ is de agadir (graanopslag) en die ligt ook op een piramideberg. Hier komt Mozes in beeld. In het gelukkige dal woonden moslims en joden sinds meerdere eeuwen broederlijk samen. Het was een afgesloten en besloten gemeenschap met een grote joodse bevolking, waarvan Mozes (Sidi Moussa in het Arabisch) grote bekendheid kreeg. Hij werd vereerd door joden en moslims als een maraboet, een heilige, vandaar de naam Sidi (Sint). Hij wordt beschreven als een rabbi en wijsgeer. Het verhaal gaat dat deze Mozes de grondlegger, bouwer en bewaker is van de grote stenen voorraadschuur op de berg. In de agadir werden van het dorp alle voorraden opgeslagen om zo de wintertijd te kunnen overleven en te zorgen dat ze niet geplunderd konden worden. De agadir is gerestaureerd en te bezichtigen ‘als je de man met de sleutel kunt vinden’. Maar niet vandaag: fermé.

Er is nog een verhaal over deze heilige Mozes. Hij woonde bij of in de agadir en was één van de wachters. En had bijzondere geneeskrachtige gaven, o.a. bij (vermeende) onvruchtbaarheid. Voor mannen die onvruchtbaar leken werkte de Mozes-methode niet. Het was een eenvoudige methode: vrouwen die twijfelden aan hun vruchtbaarheid gingen met Mozes de berg op. De behandeling bleef geheim, maar tenminste één overnachting was nodig. Zo nodig moest de methode worden herhaald. Het resultaat: de vrouwen bleken daarna niet onvruchtbaar te zijn.

We komen in ons einddoel Tabant en zijn dan bijna 4 uur onderweg. Een lange soms hobbelige rit. Niet altijd goed voor een zere arm. Het is dan 3 uur. Aan het eind van het dorp staat een ‘marskramer’ met ezel, die tweedehands kleding verkoopt. Een groepje vrouwen staat uit te zoeken.

Op de daken van de lemen hutten ligt gras, afgedekt met aarde. Vanaf de oogsttijd van mais ligt het op deze daken te drogen.  Zelfde weg terug is geen optie. We nemen de snelle toeristenroute via Mhammed en Azilal, die door alle vrachtverkeer en autobussen wordt gebruikt. Een tweebaans, breed uitgebouwde weg. Het was tot Tabant een fantastische route. Een aanrader voor wie van een beetje avontuur houdt.