Van Ait Hani naar Amellagou en Goulmima

(Voorwoord van de redactie: dit verhaal bevat alleen foto’s van details die genoemd worden in de tekst. We hebben teveel  mooie foto’s om hier weer te geven. Die staan in een aparte video.)

Het is zondag 21 januari. We zijn door de Todrahkloof in Ait Hani gekomen.  Op onze wegenkaart van Marokko (van 6 jaar geleden) staat nog geen berijdbare route. Maar via twee Duitse toeristen zien we op een nieuwere uitgave dat vanaf Ait Hani een route via Assoul naar Amellagou gaat; beide grotere plaatsen met een regiofunctie. De weg slingert door afwisselend terrein.  Links liggen tweeduizenders met daarachter de toppen van Hoge Atlas die kenmerkend roodbruin kleuren. De rivier, Azarhar (Sidi Bouyacoub), die vaak vlak langs de route loopt, ligt afwisselend links en rechts van ons. Opvallend is dat de rivier overal water bevat. We rijden door een vruchtbaar gebied. Dat is ook goed te zien op de kaarten van maps.me, waar groene gebieden rond de rivier staan afgebeeld.  

            

Kleine dorpjes liggen langs de 70 kilometer lange route. Het zijn er meer dan twintig, soms alleen bestaand uit een paar huizen en een moskee.  De weg is deels goed en deels slecht geasfalteerd. Bij overgangen van water is er altijd een slecht stuk asfalt. De gemiddelde snelheid ligt voor ons als toerist laag, mede door het prachtige afwisselende landschap.

Het eerste deel van de route oogt nog kaal. Men is bezig het land te bewerken, men sprokkelt hout, een waterput wordt geboord. Overal zijn kale toppen op de achtergrond. Nergens is sneeuw te bekennen en dat is voor heel Marokko een catastrofe. Want geen sneeuw, betekent uiteindelijk ook dat de rivieren nog verder opdrogen.

                     

Na de eerste dorpen verandert het landschap, we komen tussen roodbruine bergen, afgewisseld met groene hellingen. En we zien de eerste groene valleien waar percelen voor land- en tuinbouw zijn aangelegd met iets hoger gelegen dammetjes om de irrigatie te kunnen regelen.

                 

De temperaturen zijn voor de tijd van het jaar aan de hoge kant en dus tekenen de groene velden nu al scherp af tegen de bergen. Fruitteelt is één van de hoofdbestanddelen van de plaatselijke economie. Toepasselijk heeft een restaurant in één van de dorpen de naam Café Restaurant la Pomme

           

Geiten vinden in dit gebied op veel plaatsen al de eerste sprietjes en blaadjes. Mais en luzerne (veevoer en groenbemester) worden ook geteeld. Op de platte daken wordt net als in het ‘Gelukkige Dal’ de mais na het oogsten gedroogd.

Kenmerkend zijn, ook in deze langgerekte vallei, de hoge witte abelen. En de nu gele pluimen en staken van de bamboe, die wordt gebruikt voor de daken van de huizen. Vlechtmatten van bamboe worden op draagbalken gelegd. Daarover komt (tegenwoordig) een zeil of plastic, waarna het dak wordt afgedekt met een leemlaag. Isolerend en waterkerend. Abelen en bamboe zijn daarmee  een bron van inkomsten. Je ziet ze overal langs de weg liggen. Niemand zal het eigendom van een ander zonder toestemming meenemen of betreden. Overtreding van die basisregel is bij alle berbers en nomaden een ongeschreven doodzonde.  Daar kunnen wij nog wat van leren.

                      

Als de weg de rivier verlaat betekent het meestal dat een bergformatie moet worden gepasseerd. Roodbruine rotsen wisselen af met sterk gelaagde grijsbruin en groengrijs getinte gesteenten. Op de achtergrond zijn altijd meer of minder vaag hoge toppen. Dieper het dal in komen we in het land van zwarte bergen. (Het zou inspiratie voor Marten Toonder geweest kunnen zijn.)  Ze hebben een bijzondere vorm, het lijkt graniet of basalt, die we eerder niet zagen. Zijn het uitvloeisels van lava, vragen we ons af. Verder is bijzonder dat de bergen dieper het dal in ook meer spitse toppen hebben, bijna in de vorm van een ‘hoedje wip’.

                    

We zijn één van de weinige toeristen in dit deel van het Nationale Park van de Hoge Atlas. De mensen zijn vriendelijk en zwaaien allemaal. Ook de vrouwen en dat is heel bijzonder voor de meer afgelegen gebieden. Veel bewoners zijn het dal niet uit geweest. Ze leven met het ritme van de dag en de seizoenen en hebben allemaal hun eigen beperkte mogelijkheid om in hun bestaan te voorzien zo lang ze vlakbij de rivier leven. De rivier, die niet meer is dan een smalle stroom, is hun levensader. Nomaden die in de hogere delen leven hebben een moeizaam en armoedig bestaan.

       

Het Ministerie van Cultuur heeft voor de vallei een plan ontwikkeld om de bevolking meer bestaanszekerheid te geven. Het is onderdeel van het project Groen Marokko (Plan Maroc Vert, PMV). Het klimaat en de bodemgesteldheid van de vallei bieden mogelijkheden voor de teelt van amandelen. De prunussoort (appels en peren) gedijt goed. En voor de amandelbomen  (ook prunusfamilie) geldt hetzelfde. De omgeving van de gemeente Amellagou, waar veel valleidorpen toe behoren, wordt toegeschreven de graanschuur van de amandelen te kunnen worden. Het klimaat in dit dal staat garant voor een hoge kwaliteit amandel. En dit betekent dat niet alleen de amandel- maar ook de bijencultuur (incl. honing) nieuwe mogelijkheden krijgt. Het project staat of valt met de inzet van de regio. Het wordt gedragen door de bevolking, die werkgelegenheid en toekomst  zien als overlevingsvariant. Er is een coöperativa opgericht waarin individuen en vrouwen kunnen participeren. In de laatste twee jaar zijn gemiddeld 220 ton amandelen geoogst. Het zal nog even duren en dan kleurt de bloesem het dal roze.

Als onderdeel van het project is de weg naar Goulmima verbreed. Een deel was nog zand- en steenpiste. Daarover kunnen geen tonnen amandelen worden vervoerd. De piste is veranderd in een tweebaans asfaltweg. Er is vanaf 2018 fors geïnvesteerd in het wegennet op deze routes, zoals  te lezen is in een publicatie van het Ministerie van Transport.  Toen de wegenstructuur werd verbeterd was één van de voorwaarden dat de loop en stroming van de rivier vanaf Ait Hani tot Amellagou niet mocht worden aangetast. Keerzijde van de verbreding en asfaltering is dat  het rijden door het landschap een andere dimensie krijgt. De snelheid gaat omhoog van gemiddeld 30 naar 70 km per uur. Je neemt dus minder details waar. Alleen het deel door de ‘kloof van Amellagou’ is nog redelijk in tact.

                

Net als in alle kleine dorpen probeert iedereen een graantje mee te pikken van toeristen. Bij veel huizen zien we bordjes met de aanduiding Auberge, Gite, Restaurant, Camping, al dan niet met een uitnodigend terras(je). In het dorp Amergou (op ongeveer 2/3e van de rit) stoppen we bij een viertal kinderen. We besluiten potloden uit te delen. Nog voordat we uit de auto zijn, komt de vader bij het raampje van Liesbeth. Een man met een open gezicht, een slecht gebit zoals zovelen hier, maar vriendelijk.

Hij nodigt ons uit voor Berber Thee. We kijken elkaar aan en gaan erop in. We gaan een trap op en komen op een terras. Het blijkt een ‘Auberge’ te zijn. De kinderen die we zagen mogen mee naar het terras. Wim haalt de blikken met potloden en tandenborstels op. Nadat we gestopt zijn komen nog een paar buurkinderen aanlopen. De gastheer, Morad, twijfelt of het niet teveel wordt en ze zijn terras op mogen. Wij geven aan dat ze ook mee mogen doen. Het is een groepje van zeven. Ze zijn blij met de cadeautjes. In het krat zitten ook nog schriften. Ze mogen ieder hun eigen voorkeur qua kleur uitkiezen. Er wordt op initiatief van de vader een foto gemaakt van de hele groep. Een moeder met een baby op de rug blijft beneden wachten. Wim brengt ook haar een pakketje.

             

We krijgen thee met nootjes, zoals het hoort bij een berber theeceremonie. We kunnen ook tajine krijgen, maar we zeggen dat we net gegeten hebben. Morad heeft zijn huis tegenover de auberge. Hij is trots dat hij buitenlandse gasten heeft. En datzelfde geldt voor een dertienjarige dochter. Ze spreekt een paar woordjes Engels. We vertellen bij de eerste theeronde waar we vandaan komen, waarom we in Marokko zijn en wat we ervan vinden. Morad doet zijn best ons te ‘pleasen’. We kunnen eten en overnachten in zijn woning. We wijzen het beleefd af: wij slapen in onze auto en we gaan verder. De dochter haalt haar oudere zus op. Zij spreekt beter Engels. Iedereen is trots als ze zien en horen dat ze goed met ons kan praten. Ze heet Miriam. We leggen uit dat het ook een meisjesnaam in Nederland is.  Het wordt allemaal vertaald. Het thema komt toch weer op overnachten. Of we toch niet hier willen blijven. Ze weten dat we naar Amellagou gaan. Morad geeft Miriam aan dat we dan wel bij ‘Carolienne’ kunnen slapen. Wim wuift het lachend af door te zeggen dat hij met Liesbeth is en geen Carolienne erbij kan hebben. Morad begrijpt het en herhaalt de ook door hem begrepen ‘dubbele boodschap’ in het amazirh.  Uiteindelijk heeft Liesbeth het sterkste argument: in Amellagou gaan we naar een vriend en daarna naar Goulmima.

Wim vertelt dat hij de voetbalwedstrijd van  de Africacup Marokko Tanzania heeft gezien. En dat vanavond Marokko Congo wordt gespeeld. Morad wordt druk met de Marokkaanse vlag op te hangen want vanavond wordt hier de wedstrijd bekeken.  We blijven er niet voor. Maar Morad wil weten wat Wim voor uitslag heeft. ‘Natuurlijk’ wint dan  Marokko van Congo. Een grote glimlach. Wim wordt naar de vlag geleid en mag met zijn handen de uitslag  voorspellen 2-1. Morad filmt het terwijl Wim in het Nederlands de prognose noemt. Het zal op de Facebook pagina van Auberge Amergou  goed zijn voor 19 Marokkaanse likes. Wims profetie vòòr de ‘Leeuwen van de Atlas’ blijkt helaas niet uit te komen. Het wordt een gelijkspel.