Hier doen we het voor

We hebben camping Ocean View met lichte regen verlaten. Dat betekent dat de prachtige oranjerode terracotta vette leem nu ook op onze kampeeruitrusting zit. Onderweg wordt het droog en de terracottakleuren komen nog beter tot uitdrukking. We gaan naar Midelt een plaats aan de oostrand van de Midden Atlas. Als we de uitlopers van het Rifgebergte achter ons laten rijden we over verschillende plateau’s. We stijgen naar 1500 meter en dat merken we ’s nachts in Midelt: minus 3. Vroeg onder de dekbedden en pas als de zon weer goed schijnt er onderuit.

Midelt is een plaats met 55.000 inwoners. Het was toen er nog koper, bariet, lood en zilver door de Fransen kon worden gedolven een welvarende plaats. Men krabbelt langzaam op van de neergang van de mijnexploitatie en moet het nu hebben van textiel (tapijten, kleding). Een andere inkomstenbron zijn de mineralen die hier veel te vinden zijn. Toeristisch is er minder te beleven, zo lijkt het.

We staan op camping municipal in het centrum van de stad. Redelijk onderhouden, niet bijzonder qua uitstraling maar wel vriendelijk en behulpzaam. Het is door de grotere hoogte en drogere lucht een goede plek voor Wim. De temperaturen overdag zijn met veel zon 16-17 graden. We blijven er een paar dagen is ons plan.

De eigenaar van de camping maakt ons enthousiast voor een excursie in de bergen. Wim had er al over gelezen.  Een dal omringd door een bergteken, een cirque in het Frans, zou een ‘must’ zijn. Natuurlijk kan hij als slimme manager dat regelen. We hadden niets anders verwacht. We kunnen woensdag 20 december met een 4x4 naar de Cirque de Jaffar op 2300m hoogte met een privéchauffeur tevens Engels sprekende gids. We zullen nomaden bezoeken in hun tent en door een kloof trekken. Onderweg  is een lunch. Het is een tocht van ongeveer 80 km. Start om 9 uur, terug ongeveer om 3 uur. We worden het eens over de prijs, waarop uiteindelijk niets is af te dingen. We hebben te snel onze voorkeur laten blijken.  Het zij zo.

Woensdagmorgen meldt de campingbaas, Hafid,  om 10 voor 9 dat we over 5 minuten vertrekken. We lopen naar het kantoortje en horen dan: de chauffeur is ziek. Er is dus geen 4x4. De baas zou geen goed manager zijn als hij geen alternatief had. Hij rijdt zelf met zijn Renault Express (Caddy model) en heeft een Engelssprekende gids opgetrommeld. We zijn benieuwd hoe het verder gaat met een Caddy over een 4x4 piste, waar wij met onze auto niet zouden kunnen rijden volgens Hafid.  Wim zegt nog dat het hem niets zou verbazen als er helemaal geen zieke chauffeur is, zodat de manager de hele reissom in eigen zak steekt met een fooi voor de gids.

We rijden door het oude deel van Midelt wat er gezellig en sfeervol uitziet. Het is een garnizoensplaats voor het leger. We zien oude verlaten woonunits van de mijnbouw, die er nu als ruïnes bijstaan. We verlaten het dorp en komen door een paar kleine berberdorpen. De gids/tolk, Assou, blijkt Engels goed te beheersen, weet veel te vertellen, heeft humor en het lijkt dat zelfs de manager af en toe bijscholing krijgt.

We zien met de frisse ochtendzon prachtige kleuren in het dal naast ons en het aangrenzend grote Plateau de l’ Arid, waar tot 1960 veel water aanwezig was. Het was één grote groene vlakte. Het wordt een catastrofe vertelt onze gids. Alles gaat dood, er is bijna geen water meer. Er valt bijna geen sneeuw. De bronnen hoog in de bergen hebben niet genoeg water voor het vee dat hier loopt. ‘Grazen’ kun je het bijna niet meer noemen. We zien het aan de kale vlaktes en bij een stuwmeer aan de extreem lage waterstand (terwijl het regenseizoen is). De bomen gaan dood, we zien het overal om ons heen. Grote bruine plekken op een eerder groene dennen/sparren rotswand. Eiken leggen het loodje, ceders en jeneverbessen hebben het zwaar te verduren.

We slingeren omhoog nadat we het laatste dorpje door zijn. Het is nu een piste maar nog steeds goed berijdbaar met een Caddy. Het zal het hele traject zo blijven. We maken veel foto’s van de prachtige kleuren en structuren die we zien. Bij één van de weinige bronnen wordt gestopt om een fles drinkwater te vullen voor de chauffeur. Het is nog koud. Het water van de bron is nog bevroren.

De Cirque ligt als een grote kalksteen rotspartij voor ons als we stoppen. Beneden ons zien we een aantal nomadententen, afgezette geitenkralen, bouwsels en een aantal kuddes die in de vallei lopen. De vallei ligt bijna helemaal ingesloten.

We gaan de auto uit en met de gids op pad, de vallei in. Het is een wandeling die we niet zullen vergeten. Drieduizenders (3737m, 3465m), de vele kleuren, de immense stilte om ons heen waarin wij gedrieën als kleine poppetjes onze weg zoeken. En voor ons een nomadentent. We worden verwacht, want ook hier is een mobieltje niet meer weg te denken. Maroc Telecom overal bereik, is de reclame.

Voor we dichterbij komen krijgen we een duidelijke instructie: respecteer de nomaden. Je mag alles fotograferen als men het toestaat. Dat geldt zeker voor de vrouwen die hier niet gefotografeerd willen worden. ‘You are my friends, you are good people, i trust you’. En met die boodschap is het duidelijk dat de gids zal laten weten wat wel en niet kan. We lopen iets verder: hij stopt en benadert Wim. “Het is normaal dat de gastvrijheid van de nomaden wordt gewaardeerd.’ Wim: dat begrijp ik, je bedoelt dat we een geldelijke bijdrage geven? ”No my friend, het is hun gastvrijheid, die jij niet kunt betalen. Zij nemen dat niet aan. Ik zal fatima geven, wat jij mij toevertrouwt”.  Wim krijgt een goedkeurende blik als hij zijn portemonnee pakt. ‘Geef wat u kunt missen. Wij geven anderen altijd wat we kunnen missen.’ Tsja wat geef je dan? Wim begint met een biljet van 200 Dirham (ca € 18). De toegestoken niet reagerende hand maakt duidelijk dat het ‘niet passend’ is. Met 100 Dirham erbij gaat de hand dicht en volgt waardering: ze kunnen nu een baal suiker kopen. Ach ja, ze kijken altijd mee in je portemonnee zegt Wim.

Bij de kudde geiten loopt een vrouw met een kind op de rug. Als wij aankomen komt de man. We worden begroet en hij neemt de kudde over. De vrouw gaat naar binnen om berberthee te maken. Wij maken foto’s en komen in de tent. Het blijkt een uit steen opgetrokken verblijf te zijn met verschillende kamers. Het was er al voor 1960 vertelt de gids toen het eigendom werd van deze berberfamilie. Ze wonen hier met drie kinderen. De kudde is niet van hen, maar van een ‘dermich’ uit Midelt die één keer per jaar betaalt voor het weiden en onderhouden. Dat is hier normaal. Lettend op de gebaren en gezichtsuitdrukking van Assou bij de uitleg  zouden wij een dermich ‘rijke stinkerd’ noemen.

We komen in de keuken, waar middenin op een kleine houtkachel een waterketel kookt. Een 12-13 jarige dochter loopt rond maar blijft op de achtergrond. De gids vertelt dat ze niet kon wennen op een schoolinternaat en nu weer hier is. Nomadenkinderen kunnen alleen via een internaat naar school. Dat gebeurt praktisch niet. We zitten op grote vloerkleden terwijl de thee wordt gemaakt. In de hoek van de keuken is een kleine stenen oven voor brood ingebouwd. Het aanrecht is een klein plankier.

Als de thee goed op smaak is (‘thee van planten, niet van een restaurant’) krijgen we ieder een glaasje. Uit een zak worden Marokkaanse pannenkoeken op het tafeltje gelegd. We eten er met smaak van. Er was geen brood op de camping omdat de stroom in Midelt ’s nachts weer was uitgeschakeld. We krijgen de gebruikelijke theeceremonie: 3 x thee allemaal uit een kleine theekan.

Er wordt alleen met Assou wat uitgewisseld over het leven hier. Wim vraagt of hij een foto van de baby op de rug mag maken. Dat mag, maar niet van de moeder. Onze gids staat op, we gaan weer, maar pas als hij bijna onzichtbaar onze vrije gift in de hand van de  vrouw heeft gestopt.

Assou is een echte berber. Vertelt dat hij lid is van een traditionele berberstam. Hij is er duidelijk trots op en herhaalt regelmatig dat het berberleven zwaar is maar prachtig. Heeft niets met de grote steden. Hij is opgegroeid en woont met zijn gezin (3 kinderen, waarvan er twee uit huis zijn) in een klein berberdorp op 12 kilometer van Midelt. “Niet allemaal druk met mobiel, televisie” gebaart hij duidelijk. Er is weinig toekomst voor de jongeren, die trekken weg. In de hoge Atlas zijn nog 12 verschillende stammen, ieder met hun eigen kenmerken. Ze worden aangeduid met de naam Ait, wat gemeenschap betekent. Assou  heeft een kenmerkend donker getekend gezicht. Dieper gelegen pretogen en een tanige huid. Draagt een djellaba van schapenwol, dik en warm.  Is regelmatig gids in de bergen. Het is hier duidelijk zijn ‘thuis’.

Er wonen nog vier andere nomaden met hun gezin in de vallei. Iedereen wil ons wat aanbieden. De gids vertelt dat hij iedere keer  een andere nomadenfamilie bezoekt. We begrijpen na de ‘vrije gift’ ceremonie waarom het draait. Hij loopt voorop en weet veel te vertellen. Het is een boeiende tocht. Hij wijst op een grote doorgang in de bergrug. We gaan door een diepe kloof, uitgesleten door water en hoog boven ons uit torenend. Het imponeert. De zon komt hier niet meer tussen de bergen, je voelt de ijzige kou.

In de rots zijn een aantal natuurlijke grotten, soms bewoond geweest door nomaden, maar meestal een schuilplaats voor de dieren. We gaan een grot van  duiven in. Door de klimaatverandering is er geen water en voedsel meer. Het enige wat nog herinnert zijn een paar duivenveren en de duivenpoep.

Tegenover een vroeger bewoonde grot hebben we een kleine lunchpauze. We delen onze meegenomen appel. Liesbeth maakt foto’s. Onze gids herbevestigt aan Wim dat ze vrienden van elkaar zijn. ‘Mijn oude moeder is ernstig ziek, ze moet naar het ziekenhuis. Maar in Midelt is geen chirurgie. Vertel het aan niemand anders, ook niet aan de manager van de camping.’ Natuurlijk vertellen we dat niet, antwoordt Wim. ‘Zou je please een klein bedrag kunnen geven zodat ik de  kosten kan betalen? Vertrouw mij, vertel het aan niemand.” Het verhaal klinkt bekend. En vooral het feit dat het geheim moet blijven is direct voor Wim een signaal. Hij zegt diplomatiek: ik zal erover nadenken.  Liesbeth die het verhaal mee kreeg laat niets merken, maar vraagt toch even naar de leeftijd van onze gids (67), zijn zieke moeder (84) en zijn kinderen (38, 36, 35).  Wim laat de gids in onzekerheid.  Wel heeft hij de gids verteld dat hij paracetamol kan krijgen. En misschien een bril, want Wim ziet dat zijn rechteroog slecht is. Dat klopt, hij is eraan geopereerd en ziet dichtbij  slecht. Veraf ziet hij alles nog, dat hebben we vandaag kunnen vaststellen.   

Wim vraagt in een één-op-één gesprek naar de geloven in Marokko. Een voor sommige Marokkanen lastig thema. Hoe is dat in Midelt? Iedereen laat iedereen vrij in het geloof vertelt Assou. Het valt Wim op dat hij het woord Allah niet gebruikt. Hij vertelt als voorbeeld dat er in Midelt een school is die door christenen is opgezet. Het is onderdeel van een vroeger franciscanessen klooster. Berbervrouwen hebben daar handwerken geleerd. Het is een hoge kwaliteit borduurwerk. We zouden nog naar het vroeger klooster kunnen, maar het is niet meer praktiserend.  Wij weten dat vrijheid van godsdienst de officiële regeringsopvatting is, maar in de praktijk niet openlijk kan/mag worden beleden/uitgedragen. Bij het verlaten van de duivengrot klinkt ‘God bless you’. Wim beschouwt het als een teken van een christelijke vredesduif.

We verlaten de kloof en maken een pittige stijging om bij de auto te komen. We komen langs ‘hoodoos’, die met grillige figuren aftekenen in het landschap. Zand- en kalksteenvormen uitgesleten door wind en water. Assou weet te melden dat bij Aouli nog mooiere staan, ‘net als in Colorado’. Een prachtige tocht ligt achter ons. Een tocht waarvoor we dit soort vakanties doen.

Op de terugweg gaan we nog naar een coöperatie waar vloerkleden, kussens, kleding gemaakt door nomadenvrouwen worden verkocht door een neef van onze gids. Als het eerste kleedje op de vloer wordt gelegd, zegt Liesbeth: ‘daar gaan we weer’.  Snel daarna maken we duidelijk dat we niets zullen kopen, dat we het prachtig vinden en een goede uitleg krijgen over de symbolen. De kleedjes worden na een snelle thee vliegensvlug opgerold en we gaan terug naar de camping. Maar niet nadat onze gids, niet helemaal zeker van de gift voor zijn zieke moeder, Wim de suggestie geeft zijn gift te verstoppen in een doosje paracetamol. Wim houdt vol erover na te denken zolang we (nog) samen optrekken.

Op de camping gaat onze brillenvoorraad open. Assou past heel snel veel monturen. De eigenaar van de camping die het ziet roept zijn assistent, die een wat wij noemen jampotjesbril heeft, erbij. We maken er een mooie actiefoto van. Onze gids keurt 3 brillen goed die hij mag hebben. De assistent is dolgelukkig met een dungeslepen passend montuur. Hij loopt er later trots mee rond op de camping. Ook hier doen we het voor.  

Wim geeft een paar doosjes paracetamol en een doosje ibuprofen aan Assou. Het is tijd om aan het eind klare wijn te schenken: ‘Nee er zit niets extra’s in de doosjes. Dat doen wij niet’. Assou weet niet hoe snel hij nu ‘goodbye’ moet zeggen. Ook al is het een voortreffelijke gids, die veel te weinig betaald krijgt van de campingeigenaar dan  nog trappen wij niet in zielige verhalen die helemaal geheim moeten blijven.  En de zieke chauffeur zetten we in hetzelfde rijtje. Want van Assou heeft Wim begrepen dat hij van ver moest komen. Dan is het verhaal ‘rond’.