we zijn even van slag

We gaan vandaag (zaterdag) terug naar Sigethu en vandaar naar Viseu de Sus. We beginnen bij het geboortehuis van Elie Wiesel,  joods schrijver en Nobelprijswinnaar die het concentratiekamp Auschwitz en Buchenwald heeft overleefd. Hij werd door zijn boeken de ‘archivaris van de Holocaust’ genoemd. Hij was -na de revolutie tegen Ceaucescu- voorzitter van een commissie die onderzoek deed naar de rol van de Roemeense overheid bij de Holocaust. Het eindrapport beschrijft  dat de autoriteiten in Roemenië volledig meewerkten aan de deportatie van joden, Roma en Sinti. Roemenië behoorde tot de ‘killing fields van joden’.  Elie Wiesel verdient in onze ogen even onze eerbied en dank.

Voor we het geboortehuis ingaan zijn we direct onder de indruk. We waren met vrienden in kamp Auschwitz-Birkenau in Polen. Dat was indrukwekkend en ontluisterend.  Hier zien we indringende foto’s van grote groepen joodse inwoners van Sigethu die op transport werden gezet en eindigden in de gaskamers.   In Sigethu lag het huis van de familie Wiesel in het door de nazi’s afgezette ghetto. Elie Wiesel beschrijft in zijn boek ‘Nacht’ de verschrikkingen van de transporten en het verblijf in de kampen. (Citaten in het Engels) 

Roemenië heeft een pact gesloten met de Duitse bezetters. In ruil daarvoor hebben ze ‘beloofd’ mee te werken aan transport en deportatie van grote delen van de joodse medeburgers. Op een kaart in het geboortehuis zien we wat het betekende voor het aantal joodse landgenoten uit 1941 in vergelijking met 1948. Schrikbarende aantallen, waarbij iedere stip staat voor ongeveer 50 personen. Er is niet 50% van de joodse bevolking vermoord, maar op basis van deze gegevens (bron: boek Elie Wiesel) bijna 90%. Feiten bedriegen niet  (‘het water van de rivier komt altijd in zee’  Elie Wiesel) en dit  betekent dat er niets overblijft van een verklaring dat door een pact te sluiten met de Duitsers 50% is gered. We verlaten diep onder de indruk het geboortehuis.

We gaan naar een herdenkingsplek voor slachtoffers van het communistisch regime. Op nog geen 600 meter afstand van het Elie Wiesel geboortehuis ligt            -midden in de stad- de voormalige beruchte gevangenis waar (vermeende) opstandelingen tijdens  de communistische dictatuur werden ‘ondervraagd’, gemarteld, naar een strafkamp gestuurd of zonder enige vorm van proces geëxecuteerd.

We zijn op hemelsbreed één kilometer van de grens met Oekraïne, waar sinds 2014 Rusland de regels van dictatuur en misdaden tegen de menselijkheid toepast zonder enig respect voor het individu.  In de voormalige strafgevangenis zijn we meteen in de greep van het vernietigende systeem. Eindeloze foto’s op de wanden waar we doorheen gaan maken de absurditeit voelbaar, doorleefbaar. Liesbeth zegt na een uur ‘misselijk’ te worden van alle beelden en verhalen. Maar er is nog veel meer wat we niet in de historische  context hebben beseft. En wat, na de ervaringen met Hitler, duidelijk maakt dat Stalin, Lenin en de vazallen in de Oostbloklanden een zelfde vernietigende mentaliteit hebben uitgedragen alsof het in het belang van de staat was.  We herkennen in de verhalen en beelden die we zien ook de manier waarop Rusland in niet-welgevallige staten deportaties, moorden, desinformatie en verdachtmakingen tot handelsmerk van een ‘noodzakelijke operatie’ maakt. Op dit moment worden deportaties (van kinderen, gezinnen) en de Russificatie in Oekraïne en de Krim terecht als gelijke misdaden aangemerkt.

Cel voor cel krijgen we eindeloze voorbeelden van willekeurig vermoorden. Rusland kreeg via de Conferentie in Yalta (de Krim!)  als bevrijder na de Tweede Wereldoorlog grote delen van Europa onder haar regime. Indrukwekkend is aangegeven hoe in de verschillende landen van het Oostblok partizanen in opstand kwamen en bleven. Het verzet liep door alle lagen van de bevolking, door alle leeftijden en beroepen heen: boeren, priesters, zakenmensen, handelaren, officieren, studenten, minderjarigen, vrouwen. Wie maar enigszins verdacht werd belandde, zonder enig bewijs, in een strafgevangenis. Roemenië  paste op gezag van Rusland ter legitimatie het beruchte artikel 209  van het Strafrecht toe, waarbij iedere vorm van kritiek onder de werking kwam te vallen. We zien op dit  het moment met afgrijzen hoe Poetin dit weer toepast. Een groot protestdoek van de Russische (hamer en sikkel) Vrouwe Justitia maakt duidelijk dat art 209 het altijd wint. Een groot gebied langs de rivier  Tiza werd gebruikt om ’s nachts  -anoniem-  geëxecuteerden buiten Sigethu  te begraven.

De misdaden en gruwelijkheden omvatten extreme getallen, die we nauwelijks kunnen bevatten. Alleen al in Roemenië werden tussen 1946 en 1989 (de val van Ceaucescu) meer dan twee miljoen mensen op verdachte gronden gevolgd door o.a. de Roemeense Geheime Dienst (Securitate);  600.000 werden gearresteerd en veroordeeld. Er was in delen van Roemenië langdurig verzet, gevolgd door een periode van hevige onderdrukking.  De boeren  kwamen in opstand toen, onder het staatsbevel  van collectieve boerderijen (kolchozen), hun bezittingen werden geconfisqueerd. Ze werden te werk gesteld, kregen na de Russificatie van Roemenië in 1948 heropvoeding in kampen of werden gedeporteerd naar werkkampen. Werken aan het Donau-Zwarte Zee kanaal onder extreme omstandigheden gebeurde vanuit  een gulagkamp. In delen van Moldavië (nu het deel Transnistrië) waren veel gulags. Onder andere de meeste Roma (waaronder 25.000 kinderen) uit Roemenië werden daarheen gedeporteerd.

Deportaties gebeurden systematisch en groots opgezet. Bijna maandelijks was er ergens een grote razzia. De gang met fotobeelden daarvan is overduidelijk. Weggerukt uit je geboortestad belandde je in b.v. Siberië, Kazachstan, Minsk (Wit-Rusland), Novosibirsk. Medewerking  was er niet. Mensen moesten met hun handen van modder proberen een onderkomen (hut of huis) te bouwen. De huidige Oekraïners uit o.a. de Donbas, Luhansk of de Krim zal het niet anders vergaan, vrezen we.

Het grote gebouw in Sigethu als Memorial   is één groot monument en tegelijk protest tegen de ontmenselijking. Het beperkt zich niet tot de Roemeense ervaringen maar ook de protesten in andere landen (Praag, Jan Palach; Polen, Lech Walensa) worden vermeld. Na de beneden- en eerste verdieping doorleefd te hebben  gaan we even zitten om de twee intense ervaringen (Wiesel en dit Memorial) op ons te laten inwerken.  Op onze tocht door Rusland van Sint Petersburg naar Moermansk hebben we (gelukkig) ervaren dat de bevolking vriendelijk en gastvrij is. Maar de indoctrinatie en hersenspoeling die nu plaats vindt maakt dat we Rusland niet meer in zullen gaan. Het is bemoedigend op de muur bij de ingang van het Memorial de tekst ‘Stand for Ukrain’ met de kleuren geel-blauw te zien. In de gang waar we zaten staat in meerdere talen: ‘de waarheid zal gekend worden en de waarheid zal de vrijheid brengen.’ Laat het zo zijn.