Keessie, Keessie

In Finland aan het Inarimeer bij Ivalo zijn we ‘uitgeRust’,  wassen, drogen, bijkomen en  verhalen/foto’s bijwerken. Op 11 juli zijn we Noorwegen ingegaan naar Kautokeino, omdat het één van de Sami-plaatsen is. Een hele rit naar het zuidwesten door golvend terrein. In het begin rendieren op de weg.  Sami zijn de oorspronkelijke bewoners van noord Scandinavië en Rusland. (Het Kolaschiereiland behoort ook tot Sami-gebied.) We horen dat in de zomer de Sami niet meer in het gebied zijn, maar naar de kust getrokken zijn. Eind maart/begin april wordt dat gevierd. Veel oorspronkelijke Sami zijn ondertussen geen rondtrekkers meer. Ze hebben zich gesetteld.

We gaan naar camping Artic. We worden uiterst vriendelijk ontvangen. Op het terrein staat een grote tipi-tent. Bij de inschrijving worden we uitgenodigd er om 8 uur te zijn met een koffiemok: koffie is gratis. We zetten onze spullen op een plek op de camping. Dat blijkt maar goed ook, want als we anderhalf uur later terugkomen staat het terrein al bijna halfvol. We hebben geprobeerd de zgn. Boog van Struve te vinden. Dat is een oud markeringspunt in het terrein, dat door driehoeksmeting is bepaald. Met een aantal punten achter elkaar van Noordkaap tot aan de Zwarte Zee kon Struve de omtrek en grootte van de aarde berekenen. Er was wel een aanduiding maar op de aangegeven locatie bleek er geen wandelpad naar een markeringspunt. We hebben niet verder gezocht.

Het is heerlijk weer. We zijn duidelijk een stuk lager op de noorderbreedtegraad en de lucht is helder. De camping loopt voller en zal in de loop van de avond compleet vol komen te staan met voornamelijk Noren en Denen. Allemaal op doortocht. Een groot verschil met Rusland.

We zien bij de tipi ruim anderhalf uur van te voren activiteit. Er wordt een vuur gemaakt midden in de centrale vuurplek.  De grond is bezaaid met berkentakjes en berkenblad. Er staan banken in een cirkel waarop grote rendiervellen liggen. De top van de tipi is open, zodat rook kan ontsnappen. Midden boven het vuur hangt een zwarte geblakerde ketel. De vuurmaker, Greg, woont op het terrein, maar komt met zijn squad met een paar houtblokken en berkentakken naar de tipi.

Als we om 10 over 8 in de tipi komen brandt het vuur  goed. Er zitten al twee mensen, Denen. Wij hebben geen idee wat ons te wachten staat. Uit de grote zwarte ketel krijgen we koffie aangeboden. ‘Pruttelkoffie’, net als vroeger.  Krijgen we nog iets extra’s voorgeschoteld, of is dit het, vragen we ons na een half uur af. Er komen twee Noren binnen. Het vertalen en begrijpen wordt een stuk eenvoudiger. Denen en Noren kunnen elkaar redelijk begrijpen.

Greg weet ondertussen dat we uit Nederland komen. Hij noemt de naam ‘Kees Verkerk’. Ja die kennen we. Schaatser. Woont in Kristiansund vraagt Wim en wordt direct verbeterd Kristiansand. Met hulp van een van de Noren komt Greg met zijn verhaal. Hij kent Kees Verkerk, goede vriend, heeft camping in Noorwegen van zijn schoonvader overgenomen. Wim beaamt het en zoekt op zijn mobiel een foto van Kees Verkerk uit 1979, toen hij al in Noorwegen woonde. Greg glundert en vertelt dat hij schaatsen heeft gekregen met de naam erop. We wisselen uit dat Kees Verkerk in ieder geval in 1969 wereldkampioen is geworden. Tegen een Noor. (Lachen.)

Inmiddels is er een Deense motorrijdersgroep bij gekomen en nog twee andere Noren. Met behulp van de tolk komt er uitwisseling op gang. Vroeger was er in het Samigebied altijd een overvloed van vlees, maar een tekort aan melk, aardappels en bloem/meel. Greg vertelt dat ze in de winter met een shovel met daarachter grote sleeën naar Finland gingen om daar voorraad op te halen. Een meerdaagse reis. Toen was er nog een officiële grens. ‘Hoe bleven de groenten en de melk dan goed?’ was onze vraag. Op de achterste slee was een hut gebouwd, waarin werd gestookt. Zo bleef alles onbevroren.

Greg komt oorspronkelijk uit Alta. In 1958 was in Kautokeino een school gebouwd. De elektriciteit moest worden aangesloten. Daarvoor waren extra elektriciens nodig, maar vanuit Alta was er geen verbinding. Dus weinig belangstelling. Greg besloot voor 14 dagen naar Alta te gaan. De aansluitingen waren zo slecht gemaakt dat alles moest worden vernieuwd. Een hele klus. Lachend vertelt hij, ‘het werden lange 14 dagen’, want hij is er gebleven.

Het gebied van de Sami heeft verschillende dialecten en groepen/stammen. Kautokeino behoort tot  Finnmark en heeft een eigen kledingstijl, zoals ieder dorp elkaar herkent aan de kraag op de mantel. Greg vertelt dat er één keer een opstand van Sami is geweest. De Sami beschouwen de grond als hun erfgoed en inbreuken daarop stuiten op weerstand. De regering in Oslo heeft bepaald dat er in de Tana-rivier een stuwdam moet komen. Daartegen zijn de Sami in verzet gekomen. Twee Sami vrouwen blijken naar de Paus in Rome te zijn gegaan met een petitie. Het heeft allemaal niet mogen baten. De dam is er gekomen. Sinds 1989 hebben Sami een eigen parlement in Karasjok, waar besluiten over hun belangen worden genomen.

Greg is even weg. Met een van de Noren wisselen we van gedachten over een experiment waarmee hij druk is en hulp krijgt van een Nederlandse embryoloog. Heel interessant en een veelbelovende toekomst als zijn idee verder weerklank vindt. Greg is terug en heeft een plastic zak naast zich liggen. ‘Wat ben je nog van plan Greg?’,  wordt hem gevraagd. Met een brede grijns opent hij de plastic zak en haalt er twee houten Friese doorlopers uit, maat 25. Op de ene voet staat ‘Cees Verkerk’ en de andere ‘1997 Til Georg Hilsen fra Ceessie Verkerk’. Dat kan niet missen. Greg is er trots op. We mogen een foto van de schaatsen maken. Na wat aandringen mogen we ook een foto van hem maken met de schaatsen in de hand. Een markante Sami met twee Hollandse schaatsen.

We vertellen dat we ook met deze soort onderbinders begonnen zijn.  Hoe ging dat dan? Met lint of leertjes en lint. Wim kende ze eerst alleen met lint, waarmee je ook de hak vastzette. Later kwam er leer met riempjes. Liesbeth vertelt dat ze pas later ijzeren schaatsen met leren schoen kreeg.

We vragen naar de opbouw van de tipi. Die werd verplaatst op sleden. Aanvankelijk was het tentdoek van wollen dekens of  dierenvel. De tipi waarin wij zitten is groot en daardoor niet verplaatsbaar. Sami gebruikten kleinere tenten om met sleden te verplaatsen. Dat gebeurt nu bijna niet meer. Het tentdoek is vervangen door een meer moderne waterdichte stof. We stellen vast dat de Sami en de indianen dezelfde manier van tentenbouw en verplaatsen hadden. Greg zegt knikkend: Indian-tipi en wijst naar de naam boven de ingang.

Het is al met al een verrassende, vermakelijke en bijzondere avond geworden. Vannacht zal om 00:30 (Noorse tijd) de zonsovergang zijn. Het is opnieuw helder. Wij hebben de vorige nacht al een zonsovergang gezien in Ivalo. We lopen bij helder zonlicht om half 12 naar onze huifkar.

Zaterdag 13 juli gaan we naar een zilversmid, die wereldnaam heeft gemaakt: Juhls. We lopen vol bewondering naar het gebouw, dat door de vormgeving en ligging al uitnodigend is. Binnen is het een groot museum, tentoonstellingsruimte en atelier tegelijk. Je kijkt je ogen uit. Niet alleen bij het zilverwerk, maar ook bij de vele verschillende kunstuitingen die hier samenkomen. Zilverwerk, glasblazen, schilderijen, wandkleden. Het is allemaal in typisch Fins/Noorse stijl. Strak, unieke vorm en subtiele motieven. Men is nog bezig een grote wand -in wat wij typeren als Gaudistijl- met mozaïek, gebruiksvoorwerpen, steen en lei te bekleden. Het gebouw kan op een aantal onderdelen passen in de Rudolf Steiner architectuur: grote delen zijn niet ‘abgeheckt’ maar vloeiend rond, gebogen. Bij de bouw is gebruik gemaakt van de hoogteverschillen in het terrein, waardoor je via trappen op verschillende niveaus komt. Er is een wenteltrap naar een onderverdieping, die niet voor publiek toegankelijk is. Er is door het echtpaar Juhls in de loop der jaren een unieke collectie verzameld. Ze zijn aanvankelijk begonnen in kleinere ruimten op het terrein, waarin al een aantal kenmerken van het grote gebouw zijn terug te vinden. Wij nemen als herinnering twee glasgeblazen vogeltjes mee om bij ons het grote kamerraam te sieren. De foto's overziend vallen wij om Kortjakje te citeren niet voor 'zilverwerk'. 

Na Kautokeino gaan we naar Karasjok naar het Samipark en -museum. Dat blijken twee afzonderlijke locaties. Het park is prijzig en een behoorlijke tegenvaller. Het heet een open lucht museum te zijn, maar er wordt feitelijk weinig getoond.

Boeiend is een film waarin de ‘legende van de Sami’ wordt toegelicht. Wij zien grote overeenkomsten met de beleving van de indianen in Noord-Amerika. Het museum laat klederdrachten en gebruiksvoorwerpen zien. Dat blijkt het meest interessante deel. Er wordt een interessant tipje van Russische politieke sluier aangaande de Sami's duidelijker.  Gedwongen verplaatsingen. We gaan hierna op weg naar het noordoostelijk deel van Finnmark. We maken halverwege een tussenstop in Utsjoki, een Finse plaats net over de grensrivier met Noorwegen. We staan op een camping waar een rendier rustig grazend over het terrein loopt. Het is per slot zijn domein waar we staan. Het zou een Sami kunnen zijn.