Ode aan Stockholm

Stockholm is vele, vele malen bezongen in voornamelijk Zweedse songs. Als in 1972 ABBA met Waterloo het Eurovisiesongfestival wint brengen Agneta, Björn,  Benny, Anna-Frid daarmee ook Stockholm wereldwijd in het nieuws. Stockholm is een wereldstad. Het bezoeken meer dan waard, bruisend, (milieu)vriendelijk, met veel historie en prachtige gebouwen. Het wordt door haar ligging in een scherenkust van 24.000 (!)  eilanden het ‘Venetië van het Noorden’ genoemd. En in onze ogen  terecht. Veertien bruggen verbinden de wijken van Stockholm met elkaar.   Stockholm heeft sfeer en -in vergelijking met Venetië- stinkt niet. Stockholm is een schone stad in meer dan één betekenis.

                                                             1 van de 14 bruggen

We hebben een camping  in Stockholm zodanig uitgekozen  dat we met de metro de stad in  kunnen gaan. Op de camping staan we ‘mannetje aan mannetje’, waar alle voorzieningen -ondanks de vele passanten- uitstekend zijn. Het is een mengelmoes van nationaliteiten. Wat dat betreft waan je je in Parijs, Rome, Barcelona. Wij beperken ons na de vele bezoeken aan steden, paleizen, kerken, statige gebouwen tot een drietal ‘to do’ activiteiten in Stockholm: oude stad, haven, Vasamuseum.  We kopen een 72-uur OV kaart. De metro ligt op 700m van de camping.  Opvallend in Zweden en ook in Stockholm is dat er weinig toeristische bewegwijzering is. Met één of maximaal twee aanduidingen moet je het verder zelf uitzoeken.

Op zondagmiddag is er een openluchtconcert in het Museumpark.  We moeten bij de ‘VVV’-i  medewerkster onze mobiel gebruiken om aan te geven dat er deze middag echt een klassiek concert is in de stad. (‘Really, do we have one?’) Wij moeten B 69 hebben om daar te komen. We zijn dan inmiddels met de metro bij T-centralen aangekomen, het metro-, tram-, trein- en busstation. Modern, groots, imponerend met een regelmatig ‘waar zijn we nu’-gevoel.  We zijn er aardig verdwaald. Maar zodra je de Zweedse benamingen onder de knie hebt valt het allemaal op zijn plaats.  De centrale hallen zijn complete uitgaanscentra. Het is er gezellig druk en levendig.

                                       T-centralen                               

Het concert zal om 2 uur beginnen. Wij komen om iets voor enen bij het maritiem museumpark waar dan al een groot publiek aanwezig is. Er is een voorprogramma. Wij gaan zitten op het gras. Om ons heen voornamelijk Zweden van onze leeftijd. We realiseren ons dat we hier met leeftijdgenoten zitten die de Zweedse hippietijd hebben geleefd. Je ziet het als het ware nog om je heen.  Velen hebben een picknickmand bij zich en inmiddels ‘leeftijdsgebonden’ stoelen. Voor het concert begint krijgen we nog een kleine plensbui. Paraplu’s en regencapes vullen het beeld.  Wij zitten gewoon met  een Action-regencape en op een reservecape. Het had Woodstock of het Vondelpark anno 1969 kunnen zijn.

We maken een fantastisch concert mee van het Kungsliga Filharmoniska (Koninklijk Philharmonieorkest). Muziek van Sjostakovitch tot Hindemith met daarbij ook Zweedse (volks)muziek staat op het programma.  Zodra het orkest van componist Elgar ‘Pomp and circumstances’ inzet, leeft het publiek op. De Zweedse variant van ‘Hansje Pansje Kevertje’ wordt uitgebeeld. Publiek en orkest krijgen ‘niet genoeg’ van het refrein-deel. Met duim-vinger bewegingen zit en staat iedereen mee te doen om het kevertje te laten klimmen. Een Zweedse ‘Hans van den Boom’ praat de verschillende muziekstukken aan elkaar. Het is 2,5  uur genieten. Zowel op het podium is veel te zien maar ook de bezoekers zijn om van te genieten. Een operazangeres zingt verschillende stukken. Kun je voorstellen dat in Nederland een bekende zangeres gewoon stopt met zingen (inclusief het orkest op haar aanwijzing) en even met de zaal gaat praten om dan weer verder te gaan met het lied. Veel humor!

Na het concert gaan we de stad in. We nemen de metro naar het oudste stadsdeel Gamla Stan, de ‘stad tussen de bruggen’. Het is het best bewaard gebleven deel van Stockholm, met oude gevels, nauwe straatjes en steegjes (de smalste steeg is 90 cm), veelkleurige huizen, het paleis en het grote plein Stortorget. We staan op het stadsplein waar een heuse berechting plaats vindt (onthoofding met een parapluslag), we inspecteren de wacht bij het paleis maar zijn te laat om bij Karl Gustav op visite te gaan.  De kerk is (ook op zondag) gesloten.  Het heeft eind 1800 niet veel gescheeld of alles was afgebroken om er een groot bouw-wetland van te maken, zoals sommigen schreven. Carl Larsson heeft zich er mee bemoeid.  In een verklaring in 1904 zegt hij, ‘dat als hij een miljonair was, hij de huizen in de oude stad zou kopen, ze zo zorgvuldig mogelijk in hun oorspronkelijke staat zou herstellen en ze zou voorzien van het comfort van de moderne tijd.’ Het staat er allemaal nog in oude glorie met een beschermde status.

                                           Gamla Stan 1620 en 2019                  

Uit de vele (44) musea die Stockholm rijk is  kiezen we voor het Vasamuseum. Het ligt vlakbij het centrum en we gaan er met de tram heen. Vasa is een Zweeds oorlogsschip dat op de eerste tocht  (10 augustus 1628) zinkt in de haven van Stockholm. Het wrak is ruim 300 jaar in de modder goed ‘geconserveerd’ gebleven om in 1961 te worden geborgen. Veel van de lading is eveneens in de modder terug gevonden, waaronder al eerder 61 van de 64 kanonnen en 6 van de 10 zeilen. Maar ook (stoffelijke resten van) 5 bemanningsleden van de 30 omgekomenen die met moderne technieken  een naam hebben gekregen.  Het scheepswrak is in een oude sluis ‘geparkeerd’ met een aluminum frame  om  bescherming aan te brengen. Waarna men met een bijna 30 jaar durend reconstructieproces bezig is om het schip in oude luister tentoon te kunnen stellen. Het huidig museum is om het scheepswrak heen gebouwd. Ook dat is bijzonder.

Het schip is, samen met drie andere oorlogsschepen, in opdracht van koning Gustav II Adolf gebouwd door een Nederlandse meester-scheepsbouwer Hendrik Hubertsen. De Vasa moet en zal kostte wat het kost het nieuwe paradepaardje van Zweden worden, bepaalt de Zweedse vorst. Hij wil het o.a. inzetten in de oorlog met Polen. Schepen worden in die tijd op grond van ervaring en zonder bouwtekening gebouwd. De koning  geeft de maatvoering aan (69m lang en 53m hoog) en dat er twee tussendekken moeten komen. Zo zal de vijand  alleen al bij het zien van zijn oorlogskasteel geïntimideerd zijn. De afvaartdatum ligt vanaf het begin contractueel vast.

Men twijfelt aan de stabiliteit van het schip.  Feit is dat alle oorlogsschepen uit die tijd vanwege het hoge achterkasteel weinig stabiel zijn. De scheepsbouwer die Hubertsen (ovl 1627) opvolgt is na de ramp verhoord.  Voor het schip zeewaardig verklaard is, is er een stabiliteitsproef uitgevoerd. Complete bemanning  moet razendsnel van stuurboord naar bakboord en omgekeerd.  De koning heeft met Polen andere zaken aan zijn hoofd en duldt sowieso geen uitstel voor de presentatie van zijn pronkjuweel. Een toezichthoudend Admiraal  meldt (dus maar)  niet aan de koning dat het schip niet stabiel genoeg is en dat de ‘maiden trip’ beter kan worden uitgesteld. Het schip vaart -na des konings bevel-   maximaal 1 nautische mijl.

De oorzaak van het snelle kapseizen wordt deels toegeschreven aan twee plotseling opkomende windvlagen waardoor het schip slagzij maakt. De kapitein heeft tegen de regels in bij het verlaten van de haven de geschutpoorten geopend. Daar valt wat voor te zeggen, want de luiken tonen geopend de tegenstander een afschrikwekkend beeld. Dus het publiek op de Styrmansgatan krijgt een voorproefje daarvan. De kapitein verklaart voor de Marineraad, dat hij slechts de koninklijke opdracht ‘uitvaren met het pronkschip’ heeft opgevolgd, dus met open geschutpoorten. Maar door de open geschutpoorten komt water binnen.

Zweden is ondertussen in staat via haar staalindustrie zwaarder kanonnen te produceren. In afwijking van het ontwerp moeten de tussendekken op last van de koning tijdens de bouw van extra zware vloeren worden voorzien. Het schip moet dus vooruitlopend op de zwaarder kanonnen  worden aangepast. Deze afwijking  bij de bouw vindt steun in een uitgebreid maritiem onderzoek (Deed een Hollander de Vasa zinken?). De extra tonnen eikenhout ver boven de waterlijn verminderen de stabiliteit.

VPRO’s  radioprogramma ‘OVT’ wijdt twee uitzendingen (3 en 17 april 2011) aan de Vasa in ‘Het spoor terug’: “Het had het vlaggenschip van de koning moeten worden en hij had er speciaal Nederlandse ondernemers en scheepsbouwers voor ingehuurd. In een verhoor, een paar weken na het drama zich voltrokken had, zei hoofdverantwoordelijke, de Amsterdammer Arend de Groot, dat het een prima schip was en dat God alleen wist hoe het had kunnen gebeuren. Maar iedereen die bij de bouw betrokken was, wist dat het schip niet deugde, maar niemand durfde het de koning te vertellen.” (voor geïnteresseerden een link: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/speel~POMS_VPRO_205104~live-vanuit-bijzondere-collecties-amsterdam-ovt~.html )   

Wie het weet mag zeggen, wie de schuldige is. Men heeft er lang over gebakkeleid. Feit is dat de volgende uitvoeringen van oorlogsschepen geen afwijkingen in de maatvoering en belasting hebben gekregen.  Niemand krijgt uiteindelijk de schuld of het moet de Oppermachtige zijn. De Marineraad beslist dat “het zinken van de Vasa de wil van God moet zijn geweest”. Het staat er letterlijk (!) zo. Amen.

Wij lopen verwonderd door de pracht en praal, door de grootsheid en presentatie en precisie van de conservering (zelfs de zeilen hangen deels geconserveerd in het museum) langs de Vasa. We staan ter hoogte  van het kraaiennest, we lopen gebukt onder het tussendek, we zien de kanonnen, de hut van officieren, de plaats waar soldaten en bemanning hun 24-uurs’dienst’ hadden, het kombuis. En niet te vergeten de geschiedenis van 5 bemanningsleden. We spreken op de camping  twee Nederlandse kinderen die ook in het Vasa museum zijn geweest. Zij zijn onder de indruk van het verhaal en de uitbeelding. Wij niet minder.

Daarna eerst een welverdiende cappucino op een mooi terras aan het water. Echt Stockholm. We lopen terug naar het centraal station over de Styrmansgatan met zijn monumentale gevels en gebouwen. We zien de vele torentjes die het centrum van Stockholm rijk is. Stockholm, Torentjesstad zegt Wim licht spottend, daarmee een verwijzing makend naar Zutphen. Maar helaas kan Zutphen niet tippen aan Stockholm.

We lopen  in de Kalverstraat (Kungsgatan) van Stockholm waar we ons ‘vergapen’ aan het typische Zweedse design en uitstraling van meubels, schoeisel, kleding. Aan deze paradestraat ligt het Konserthuset, het Centrumhuset, en  de twee Kungstornen. Het begint licht te regenen. We gaan niet meer naar Gamla Stan terug, maar nemen de metro naar de camping. We herbevestigen: Stockholm is een wereldstad.