terugblik rusland

Vanuit Finland een terugblik op onze reis door Rusland (zonder foto's). 

Zodra je in Rusland komt is er, na de bureaucratische grenscontrole, sprake van een cultuurschok. Het is een totaal ander land, met een vriendelijke bevolking, maar het gaat allemaal anders. In Pskov begint het al. Je ziet woonkazernes, grauwe huizen: alles omheind. De straten direct buiten de hoofdweg zijn slecht en ook de hoofdweg laat regelmatig gaten vallen. Het wegenstelsel in Rusland is tussen de hoofdplaatsen redelijk goed. Maar wegreconstructies van meer dan 20 kilometer zijn normaal. Inclusief lange wachttijden. Men is er zo te zien op ingesteld. Buiten de hoofddoorgangswegen  is het slecht gesteld met de wegen. Veel gaten en hobbels. Oppassen geblazen. Op grote trajecten kiezen Russen de ‘beste’ baan om hard door te jakkeren. Dat kan op de verkeerde weghelft zijn. Geen probleem, want buiten de steden is er weinig verkeer.

Russen rijden met de meest krakkemikkige wagens. Auto’s zonder bumpers, totaal weggerotte wielkasten en veel Lada’s uit de Sovjettijd: het rijdt allemaal (nog). Opvallend veel ‘koekblikken’, kleine motor voorin, veel laadruimte, geen comfort. De voorkant kan compleet er af als er iets hapert. Echt Russische stijl. Veel zwarte, stinkende rook en veel lawaai.  Rusland kent geen verbod op auto’s en diesels van voor 2000.

De rijstijl lijkt op die van Parijzenaars op de Périferique: men haalt links en rechts in. Voegt in, ook als het niet kan. Met als gevolg dat er op een vijfbaans autoweg rond Sint Petersburg om de haverklap ‘kiss and not ride’ situaties zijn. Wij zagen er meerdere binnen een half uur. Het is een aangepaste vorm van anticiperend autorijden.  Heerlijk om er tussen te rijden en de veilige linkerbaan te kiezen.

de mensen

Ze zijn -in onze ogen- onder te verdelen in twee groepen. De burgers en de ambtenaren, door ons als apparatsjik aangeduid. Bij de grens, onderweg in het openbaar vervoer, bij een wegcontrole, bij de receptie van een openbaar gebouw: alles moet tot op de komma en het vinkje nauwkeurig worden gecontroleerd. Als men aanvankelijk Engels spreekt en er komt een niet gewenst of onverwacht antwoord, dan is men prompt ééntalig. Vriendelijk groeten na een controle of een vraag aan een apparatsjik kan niet worden beantwoord. Een enkeling beweegt met een lichte knik het hoofd. Waarschijnlijk in de hoop dat een meerdere het niet waarneemt. Er komen altijd opvallend veel mensen kijken: zonder pet, met pet, weinig strepen, veel strepen, wel of geen medailles. Het is Russia ten top. Heerlijk om kennis mee te maken en vriendelijk lachend te reageren. Het werkt ontwapenend.

De burgers zijn ongelooflijk vriendelijk. Het maakt niet uit waar je bent, grote stad of klein gehucht: zodra je groet krijg je respons. Er is vanwege de Finse oorlog 1941-1945 nog steeds aversie tegen Finnen in het noordelijk gebied, dus eerst kijkt men de kat uit de boom. Maar zodra duidelijk is dat we geen Finnen zijn probeert men te communiceren en te helpen. We hebben op deze manier meerdere leuke ontmoetingen gehad, ondanks de taalbarrière. Een uitzondering zijn jongere Russen die vaker het Engels beheersen.

Naarmate je verder van Sint Petersburg naar het noorden gaat wordt het lastiger om contact te leggen. Men spreekt louter Russisch of soms alleen een dialect:  Karelisch of Saima. Opschrijven heeft geen zin vanwege het cyrillisch schrift. Gelukkig kan Wim het schrift lezen, maar daar houdt het ook mee op. Begrijpen wat er staat is een brug te ver. We herinneren ons een bezoek aan het Aartsbisschoppelijk Hof museum in Novgorod: ondanks de taalbarrière kregen de dames met zichtbaar genoegen uitgelegd hoe dingen werkten. Een enkeling heeft weet van Google translator en gebruikt die. Toen we in een MediaMarktachtige supermarkt in Moermansk op zoek waren naar een ‘powerbank’ voor onze mobiel, waren er drie medewerkers achter de balie. Twee medewerksters en een man. De man bleef op afstand en hield het in de gaten. Eén van de medewerksters pakte haar mobiel en vertaalde haar vraag. Men een stralende glimlach bleek dat ze het begreep. En ook welk type aansluiting paste.  Er zijn ook minder vriendelijke reacties, vooral als je in een afgelegen dorp komt, waar weinig toeristen komen.

Rusland is niet  ingericht op kamperen, zoals we dat in de rest van Europa kennen. Russen hebben een datsja (huisje buitenaf) en gaan daar heen. Of ze nemen een hotelkamer, een blokhut of de kleinst mogelijke ‘cabin’. Maar rondreizen met campers, caravans zie je weinig Russen doen. Er zijn geen goede kampeerplekken. Het meest voor de hand liggend is dat je bij een hotel gaat staan op het asfalt. Ook bij een aantal ‘campings’ kwamen we nog op asfalt te staan. Voorzieningen zoals water, toilet en douche zijn minimaal, maar overwegend goed. Verwacht geen keurig opgeruimde staanplaatsen. Rusland is een land van de ‘boel de boel laten’: afgedankte spullen worden ‘bewaard’. We kennen het uit de zuidelijke landen.

Rusland beschermt eigendom, of misschien moeten we zeggen bewoners beschermen hun eigendom. Er staan opvallend veel hekken op de meest onmogelijke plaatsen en bij gebouwen waarvan je je afvraagt of ze het in onze ogen ‘waard’ zijn of dat het nodig is. Ja dus volgens de Russen.

natuur

De natuur in Rusland is overweldigend. Het is een mengeling van veel bossen en meren. Rijdend van A naar B betekent in Rusland een lange, veelal rechte, weinig kronkelende weg door alleen maar bos links en rechts, afgewisseld met meren, vennen, zee-armen en een enkele zijweg. Het doet ons aan Finland (bossen en meren), Canada (eindeloze wegen) en Nieuw Zeeland (vele kleuren groen) denken.

De natuur verandert naarmate je meer naar het noorden gaat. Tot voorbij Sint Petersburg zie je een mix met loofbossen. Daarna worden het berken en dennen/sparren. Allemaal immens hoog en kaarsrecht. Zodra we Petrozavodsk gepasseerd zijn verandert het landschap: er komen meer meren, uitlopers van de Witte Zee met zilte invloed en moerasachtige gebieden. Om voor ons onverklaarbare reden zijn in grote gebieden de bomen deels bemost en toch  helemaal kaal en zwart.  Zure regen? Brand? Andere oorzaak?  

Boven Monchegorsk, waar je in de invloedssfeer van het Kola schiereiland komt, worden de bomen zienderogen minder groot en minder talrijk. Meer verzurende grond en kouder. In het toendragebied zien we de eerste mosbegroeiing in een witte laag. In het toendragebied is er een grotere afwisseling van meren en  bomen/struiken. Boven Moermansk, richting de Barentszee, blijft uiteindelijk alleen een mix van mos en laag struikgewas over.  Prachtig om het waar te nemen. We hebben in verhouding een weinig diverse plantengroei gezien.  Het gebied wordt noordelijker meer heuvelachtig, waardoor er een ruimer uitzicht komt. Het water in de meren is kraakhelder en weerspiegelt blauw bij zonnig weer.

Het meest opvallend is dat we gedurende onze hele reis door Rusland geen wild hebben gezien. We worden gewaarschuwd voor overstekende reeën, herten, rendieren en elanden. En dat we beren tegen kunnen komen. Niets van dat alles. Ook niet in de vorm van aangereden wild wat je op een traject van 1200 km door bebost gebied zou kunnen verwachten. Ook het aantal vogels is weinig divers. We hadden onze vogelgids meegenomen, maar veel verder dan klein gevogelte, meeuwen, kauwtjes, kraaien, duiven, een enkel buizerd en valk zijn we niet gekomen. Uiltjes, reigers en ooievaars hebben we wel gezien en gehoord.  Eén keer meenden we een grotere roofvogel te zien.  We hebben er geen verklaring voor, maar zodra we de grens  met Finland over waren zagen we (meer) rendieren dan op onze hele tocht door Rusland.

Een apart natuurverschijnsel is het poollicht. Boven de Poolcirkel gaat rond de langste dag (21 juni) de zon niet meer onder. Door onze tocht vanaf Sint Petersburg zou je denken dat je er langzaam aan went. Maar dat blijkt niet zo te zijn. Om 12 uur middernacht is het, ook begin juli,  in Moermansk nog bijna klaarlichte dag. Er is rond 2 uur een lichte zonsovergang, want ondergang kun je het niet noemen. De zon  staat vanaf 4 uur al weer ruim schijnend aan de hemel. Het brengt je dag-, nachtritme een beetje van slag. Het is even wennen. Je bent later actief en je komt later uit bed. Zoals de Russen, die in dit gebied pas om 10 uur ontbijten.

Kola Schiereiland is een bijzonder natuurgebied. Grote delen zijn nauwelijks toegankelijk, zeker niet met gewone auto’s. Opvallend is dat op dit schiereiland veel mineraalmijnen zijn (geweest). Wij hebben een verlaten amethistmijn bezocht. Er zijn 110 verschillende soorten gecatalogiseerd met namen waar wij geen voorstelling bij hebben: Murmaniet, Wudjavriet, Ramzaiet, Juksporiet, Fersmaniet. Evidialiet wordt ‘bloed van de Saimaa’ genoemd. De toendra is het gebied van de Saimaa, een nomadenvolk dat leeft van de rendieren. We hebben ze in Lovozero (het centrum van de Russische Saimaa) gemist.

cultuur en geschiedenis

Rusland heeft een rijke cultuur. We hebben tijdens deze reis de nadruk gelegd op kloosters, kerken, paleizen en overige gebouwen. De verslagen geven daarvan een divers en goed beeld. Meest bekend zijn de gouden koepels en de kunstverzameling in  de Hermitage. Het is ongelooflijk hoeveel pracht en praal er verzameld is. De Russisch orthodoxe kerk is lange tijd verboden geweest, maar is (gelukkig) weer actief te belijden. Naast de prachtige iconen en inrichting van de kerken is er de welluidende zang. We hebben het -bij toeval- een aantal keren kunnen beluisteren.  Helaas waren er geen concerten die we konden bezoeken, geen manifestaties waar kunst en cultuur werden getoond (met uitzondering van Petrozavodsk). We hadden gehoopt kennis te maken met meer tradities en gewoonten. Liesbeth had graag meer textielkunst gezien. Veel musea zijn niet toegankelijk, ook niet eind juni als er toch redelijk veel toeristen zijn. Rusland is niet echt op toeristen ingesteld. Als er iets wordt getoond is het vaak alleen in het Russisch toegelicht.

Rusland heeft een roemrijke en roemruchte geschiedenis. Onze verhalen zijn er toonbeeld van. Meest in het oog springend is dat Lenin nog steeds een volksheld is. Enerzijds begrijpelijk, want hij heeft aan de wieg gestaan van de Revoluties, waarmee de tsaren verdreven werden en macht aan het ’volk’ zou komen.  In iedere grote stad is een straat of plein vernoemd naar Lenin, staat een standbeeld, is er een plaquette, een borstbeeld. Zelfs een meest ingevallen krot   in het Kola district heeft Lenin als beeltenis op het huis. In Petrozavodsk vraagt Wim aan receptioniste Julia (die nota bene in Amerika (!) gestudeerd heeft) waarom Lenin nog zo’n geëerd persoon is. Hij heeft toch ook veel misdaden, terreur, repressie en executies op zijn naam staan. Het onverbloemd antwoord is: ‘hij is deel van onze geschiedenis. Er zijn nog veel Russen die de tijd van Stalin weer terug zouden willen.’ Daarna valt de vrager eerbiedig stil.

Alles overziend is Rusland een geweldig land. We hebben er ons steeds prettig, veilig en welkom gevoeld. We hebben ervan genoten, ondanks de andere cultuur, geschiedenis en ervaringen. Of misschien wel juist daarom. Het was een prachtig begin van onze ‘weg naar de vrijheid’.