Good bye Marokko

In Fes hebben we met een gids de oude Medina bezocht. De gids had zich gemeld op de camping, spreekt Duits en rijdt ons naar het centrum. We hebben een rustdag gepland, maar alleen zondag is er nog een Festival van alle ambachten. Al in de auto wordt duidelijk dat we met een missionaris voor de meer orthodoxe islam op pad zijn. Hij behandelt het 'leerstuk' van het 'geluk' dat volgens zijn interpretatie niet bestaat. We horen het een paar minuten aan. Dan vindt Wim het genoeg. 'Laat ik het duidelijk zeggen, wij hebben een andere opvatting.' Slik. Einde exegese.

De verkondiging zal toch nog een paar keer de kop opsteken. Eerst bij een jongetje dat bedelt. Wim weigert iets te geven, maar de gids geeft hem 1 Dirhan. Hij zegt het verplicht te zijn op grond van zijn geloof. Liefdadigheid is inderdaad één van de verplichtingen. Maar zegt Wim: op iedere hoek staat wel een bedelaar en het is onduidelijk of ze wel echt armoedig zijn. De tweede keer als we geïnformeerd worden over het begrafenisritueel. De vrouw hoort niet bij de begrafenis aanwezig te zijn omdat zij drie dagen moet worden beschermd tegen die te sterke emotie. En de 'winner' van alle argumenten als Wim vraagt of hij de moskee in mag als man. (In Meknès was het antwoord volmondig ja). Een baard ja, rituele reiniging ja, man ja en dan komt het: niet besneden. Au, die komt binnen.

Fes is een grote stad, vele malen groter dan b.v. Meknès. De grootste verworvenheden worden getoond: oudste universiteit, oudste psychiatrische opvang, oudste koranscholen. Er zijn veel moskeeën (bijna ontelbaar in onze ogen) waarvan de grootste en oudste is gesticht met de nalatenschap van een rijke vrome vrouw (!) van de Karanoïnen. Het is een immens complex waarvan wij de poorten en een glimp op de fontein bewonderen. Alle daken van moskeeën in Fes zijn met groene dakpannen. Groen is de kleur van de Islam. Wim ziet na de islamles toch weer een lichtpuntje.

We lopen letterlijk steeds achter de gids aan. Hij is ons steeds twintig stappen voor. Wij willen slenteren, genieten, vragen. Dat past niet in het pakket. Liesbeth heeft er genoeg van en slentert bijna demonstratief een van de route afwijkend straatje in. We bezoeken de leerlooierij en ververij van Fes. Een must voor iedereen die Fes bezoekt. In grote lemen kuipen wordt het leer soepel gemaakt, met behulp van duivenpoep dat veel ammoniak bevat. Een immense stank en slechte werkomstandigheden voor de leertreders. Prachtige kleuren, verschillend leer, tassen, riemen, koffers, jasjes. Na de boeiende uitleg volgt het Marokko-ritueel. 'No pressure sir': kijk rond, maak uw keuze, verras uw partner, goede prijs. Zodra Wim duidelijk maakt dat we niets kopen, komen we via de kortste binnenweg op straat.

Bij de oudste karavan-serail (herberg en kamelenstalling) is een tapijttentoonstelling. De eigenaar is vriendelijk en roept een bediende om kleden te tonen. Wim zegt uiterst vriendelijk dat we dat al gezien hebben in Meknès en niets (willen) kopen. Foetsie is de eigenaar. Wij lopen de ruimte uit en zoeken onze gids. Die had gedacht ons minstens een kwartier gestald te hebben. We hebben er genoeg van. Als hij zich meldt maakt Wim hem duidelijk dat hij ons niet meer met verkooppraktijken moet opzadelen. De boodschap is duidelijk.

Wij hebben ondanks deze kanttekeningen genoten van vele gezellige momenten. Fes is een mooie stad. Deze gids is waarschijnlijk het type dat normaal mensen rond leidt. Bij de koperslagers zit een man een grote ronde kookpan te hameren. Een jongen houdt de pan vast en met een houten sleg wordt de vorm erin geklopt. Wim gaat naast de koperslager staan en vraagt of hij ook kan hameren. De man kijkt Wim aan. Vraagt zijn hand. Wims hand wordt omgekeerd. 'Non' is het resolute commentaar. En de man laat zijn zwaar beëelte handen zien. '47 jaar monsieur.' Met een nogmaals keurende blik zegt hij: goed om te rentenieren. Lachen en hij hamert er weer op los.

We staan op camping Diamant Vert. Een mooi gelegen terrein aan de zuidkant van de stad. Het heeft zo hard gestormd dat een aantal bomen zijn omgewaaid. Op de terugreis van de Medina zien wij grote omgewaaide palmbomen in het centrum.

Wij gaan maandag met een taxi terug naar de oude stad. We lopen in een ander deel door de smalle straatjes. We bezoeken een museum en het 'optrekje' van de prefectuur. Bij toeval komen we langs een scholingsproject. De koning stelt geld beschikbaar om kansloze jongeren een opleiding te laten volgen in de traditionele beroepen. Het driejarig traject wordt afgesloten met een certificaat. Eerst zien wij de gemaakte modellen die te koop zijn: houtsnijwerk, koper- en tin, sieraden, kleden, borduurwerk, keramiek, meubels, leer. In een groot modern gebouw zijn lesruimten. We tellen er meer dan 20. Wij worden aangemoedigd groepen te bezoeken. We zijn bij twee naaigroepen binnen geweest. Een voor patroonwerk, de andere voor borduren van kaftans voor de vrouw. De 'meester borduren' laat zien hoe mouwtjes worden versierd met kleine knoopjes. Tot slot pakt hij een blauwe kaftan uit een kast en showt deze met één van de leerlingen. Een wat ongemakkelijk moment voor het meisje. Maar als wij zeggen in ons beste Frans dat het prachtig is, straalt ze. Een warm 'au revoir' klinkt als we het lokaal verlaten. Onvergetelijk.

Na Fes rijden we door het Rifgebergte naar de blauwe stad Chefchaouen. Prachtig gelegen in een kom van bergen. De blauwe kleur is in de twintiger jaren van de vorige eeuw massaal toegepast door joodse bewoners. We komen ogen en fotomomenten tekort. We staan op een camping die boven de stad ligt. In de stad en het dal staan veel moskeeën. Het ochtendgebed bij zonsopgang zoemt en echoot door het dal. Een mooier afscheidsconcert konden we ons niet wensen.

We gaan op de snelboot in Tanger naar Tarifa. De Straat van Gibraltar heeft ruwe golfslag. We horen in Tarifa dat de haven twee dagen gesloten was en vandaag pas weer open. We weten na de islamles niet of we dit geluk kunnen noemen. Marokko was een geweldige ervaring.