Casablanca

In het Witte Huis

Toen de geallieerden een geheim overleg voerden over de verdeling van ‘Europa’ na de Tweede Wereldoorlog waren ze in Casablanca.  De Duitsers probeerden te infiltreren en gingen er van uit dat het een codenaam was voor  de presidentiële ambtswoning in Amerika. Een misrekening.  Ik ken de naam het Witte Huis van een villa in Enschede, die van de één van textielbaronnen J.H. van Heek was. Nu zijn we onverwacht 4 dagen  in het commerciële centrum van Marokko: Casablanca. Rabat is het politieke centrum. Casablanca is de grootste overslaghaven om van hieruit goederen dieper het land in te brengen. We zien veel witte huizen met typisch Marokkaans/Arabische  versieringen.

Casablanca is een levendige stad tot ’s avonds laat op de pleinen en in de winkelstraten.  Veel straathandel waar op kleedjes voornamelijk schoeisel, kleding en sieraden worden aangeboden. Echt Marokkaans, maar in Casablanca op een bijna geordende manier. Casablanca heeft in de stad zelf 4 miljoen inwoners en is een smeltkroes van culturen. Het is geen wereldstad. We zijn vanuit o.a. Dakhla gewaarschuwd voor criminaliteit. Wij hebben er niets van gemerkt.  Wij hebben ons vrijer  gevoeld in Casablanca dan b.v. Rome, Barcelona of Parijs. Casablanca is daarentegen of misschien wel juist daarom geen echte wereldstad. Je merkt het overal. Het toerisme wordt (zeker in deze tijd van het jaar) nauwelijks gestimuleerd. Er is weinig aanbod van echte ‘dit moet je gezien hebben’ plaatsen. De VVV is dicht, een stadsplattegrond is lastig te krijgen. Het is de hele dag door gezellig druk in de  stad, maar geen hop on hop off bussen. Wel ‘stikt’ het van de kleine taxi’s. Bij de top 10 van ‘To Do’ staan vijf excursies naar ver buiten Casablanca (w.o. Rabat, Marrakech). Casablanca is geen stad voor (onze) bucketlist.

Zondagavond lopen we naar de oude Medina, het oude ommuurde stadsdeel. Een wirwar van nauwe straatjes en steegjes, volgepakt met de bekende handelswaar: groenten, fruit, vis, vlees, maar overheerst door kleden, schoenen, kleding, stoffen, speelgoed, armbanden, horloges, sieraden. Soms afgewisseld met een kleine coffeeshop, een theehuis, een kleine werkplaats. Veel uitnodigingen of te ‘kijken’, maar niet opdringerig. Hier komen we nog terug. We gaan op zoek naar ‘een restaurant’. Dat blijkt lastig te zijn in Casablanca. Cafetaria’s en take-outs zijn er genoeg.

Op maandag 2 maart willen we in ieder geval naar de Hassan II moskee. In het hotel staat een bezoekerstijd (14:00) aangegeven. We nemen een ‘petit taxi’.  We treffen een vriendelijke chauffeur, die zegt dat we veel te vroeg zijn. ‘U kunt er pas over 3u een rondleiding krijgen. En verder is daar weinig.’ Oeps, wat doen we dan?  Hij pakt een kleine plattegrond van de stad. We vertellen dat we ook nog naar de boulevard willen en naar de nieuwe Medina. De chauffeur stelt voor dat hij ons rond rijdt. En dat we beginnen bij de nieuwe Medina. Ondertussen krijgen we uitleg over de stadsdelen waar we doorheen rijden. Van de oude stad, naar nieuwere wijken. Hij rijdt ons ook door de ‘Beverly Hills’ buurt die dichter bij de boulevard ligt. ‘Alleen voor de allerrijksten’, vertelt hij er bij. Hij praat ook vrij over de Franse overheersing, de tijd van het Protectoraat. En dat Casablanca en ook Dakhla vroeger bij Spanje hoorden. De tijd van Polisario.  Vlakbij het Koninklijk Paleis ligt de nieuwe Medina, de nieuwe deels ommuurde stad. Bij het oude deel daarvan,  Souk Jdid,   worden we afgezet. De taxi zal wachten. ‘Wij hebben onze gids gevonden’ zeggen we tegen elkaar.

We hebben nog tijd om een indruk te krijgen van de Corniche. De Corniche is een kleine uitstulping in de kustlijn. Volgebouwd met  luxe hotels, eettenten, Mac Donalds. Het woord betekent letterlijk ‘richel’ of ‘kroonlijst’. In dit geval een weg met uitzicht op de zee, een boulevard. De zee is hier meestal woest. We lopen langs ‘strandtenten’ die een betonnen zeewering hebben vanwege de ruwe zee.  Om gasten in de zomer toch te laten zwemmen zijn er in de betonrand zwembaden  gemaakt. Het ziet er in onze ogen redelijk verwaarloosd uit. Het oogt in de winterperiode als vergane glorie.

De boulevard is vanaf de vuurtoren tot aan de uitstekende punt voorzien van een breed trottoir.  Na een grote luxe hotel  komt een breed strand vertelt onze taxichauffeur.  Hierna gaan we naar Hassan II moskee.  We nemen afscheid van onze taxichauffeur/gids. Zijn werktijd zit er op. Hij wil morgen nog weer met ons rond rijden, als we dat willen. ‘Wat kun je ons dan nog meer laten zien?’ vragen we. Jullie hebben vandaag alle mooiste plekken al gezien, vertelt hij lachend. ‘Betaal maar wat het U waard is’ zegt hij diplomatiek. Dat doen we. Hij is tevreden. (Volgens de Duitse reisleidster en schrijfster Edith Kohlbach ‘hebben we dan teveel betaald’.)

De  Hassan II moskee is een immense moskee. Hij is van veraf in de stad te zien. Het is de enige moskee in Marokko die is opengesteld voor publiek. Koning Hassan II wilde een groots monument. De moskee is na Medina en Mekka de volgende in grootte, vertelt onze gids. Minarettoren 210 meter hoog, plus ongeveer 1/3  van de constructie onder en over de waterspiegel. Want conform een regel in de Koran zal het zijn ‘de troon van God, gebouwd boven het water’. Binnen 7 jaar is het bouwwerk gerealiseerd met uitsluitend Marokkaanse materialen, alleen de glazen kroonluchters komen uit Morena (Italië). ’s Nacht schijnt een 30km ver zichtbare laser richting Mekka. De bouw is aardbeving bestendig. Er kunnen tijdens ramadan 25.000 gelovigen in. Op het plein 85.000. Het totale complex is 9 ha groot.  Het Vaticaan met Sint Pieter (137 m)  is er klein bij, net als Sint Petersburg (162m). Om bij ‘volle mosque’ voldoende ventilatie te hebben kan het immense cederhouten (uit Midden Atlas) dak worden geopend. En wat ook opvalt: overal een uitstekende akoestiek.

De moskee is modern vorm gegeven. Maar wel met typisch Arabische versieringen en motieven ‘aangekleed’. Prachtig zellij tegelwerk (geometrische patronen met kleine stukjes keramiek) in gevels en pilaren. We krijgen een inspirerende uitleg van gids Musaa (=Mozes), met humor en veel uitleg over gebruik tijdens de ceremonies. Onder de grote centrale gebedsruimte is een even grote wasruimte met marmeren lotusbloemen en tegelwerk versierd. Voor de vrouwen  twee aparte gebedsruimten, aan beide zijden een verdieping boven de centrale ruimte met eigen wasruimte. Aan het eind refereert onze gids aan een Bijbelverhaal, dat ook in de Koran staat: Mozes leidde het volk  40 jaar rond door de woestijn. Ik, Musaa, heb U slechts 40 minuten rondgeleid.  Dat hij vervolgens volgens goed gidsgebruik aanvullende giften in ontvangst mag nemen, is volgens sommige Amerikanen een ‘bloody shame’. Tsja denken wij:  u bent in een andere wereld.

Na de moskee willen we terug naar de Corniche om wat te drinken. Een taxi stopt. We stappen in. Het ging snel op een druk kruispunt  Het blijkt een ‘oplichter’. Wim betaalt teveel, maar ja we hadden geen prijsafspraak vooraf gemaakt.   (Wij gingen nog uit van het Dakhlas taxiysteem. 10 DH voor een rit in de stad.) Na de cappuccino, die  lauwe chocolademelk bleek, waren we weer bij de ‘les’. Een ‘petit taxi’ die een heuse meter gebruikt waren we nog niet eerder tegen gekomen. Nu wel. Voor minder dan de helft werden we nu het dubbele aantal kilometers gereden naar ons hotel. ’s Avonds kunnen we bij de bar ons hotel een biertje en een wijntje drinken. Dat is bijzonder in Marokko. Het traditionele televisiescherm met voetbal breed in beeld, keiharde maar goede muziek op het trommelvlies. Het blijft bij ieder 1 consumptie.

Op de verjaardag van Wim gaan we terug naar de oude Medina. Daar hebben we weinig van gezien de eerste avond. We proberen de tram voor 0,80 enkele reis. Snel, modern en overvol.  We slenteren door de nauwe straatjes en steegjes. We schieten veel foto’s en na 2 uur zitten we vol ‘indrukken’. Ook hier kun je je niet voorstellen dat mensen in sommige huizen leven. Bij veel kraampjes komt nieuwe voorraad aan. Vlees, vis en kip zijn net bewerkt. De resten liggen nog op de grond. Veel katten doen zich er aan te goed. We zijn nog niet in 1/3 van de oude Medina geweest.

    er gaat niets boven Groningen, zo blijkt ook uit deze streekvervoerbus die Casablanca rijdt

We rusten even uit op een bank in de schaduw. Er zit al een oudere Marokkaanse meneer. Wim begint een praatje. Ja hij woont een paar kilometer verderop. Hij mag geen auto meer rijden vanwege  slecht gezichtsvermogen. Wim vertelt dat we uit Dakhla zijn gekomen. Hij ‘leeft op’. Dakhla daar woont  mijn broer. Wim herhaalt het voor de zekerheid. Ja in Dakhla, hij  was bij de Marine. Wim zegt: wij waren vlakbij de marinebasis in Dakhla in een hotel. Wij konden de boten zien. Meneer pakt zijn kleine polstasje. Twee Marokkanen tegenover ons volgen het gesprek. Wat moet die buitenlander met die man, zie je ze denken. Het tasje gaat open en meneer laat vol trots zijn militair identiteitsbewijs zien. Hij was ook bij de marine ziet Wim. Wim vraagt het en meneer bevestigt het met een trotse lach. Bewijs gaat weer in het tasje en ritsje dicht. De ‘overkant’ registreert het. Wim pakt zijn telefoon en laat foto’s zien van Dakhla. Met bevende hand bekijkt meneer de foto’s. Hij moet scherp kijken maar herkent plaatsen en geniet van de uitwisseling. Een mooi moment.  Het is tijd om te gaan, zegt hij snel daarna.

Wij zoeken een broodjeszaak. We vinden er één met goed smakende ‘panini 4 formagio’. Terwijl we zitten te eten komt tegenover Wim een ongeveer 18 jarig meisje, jonge vrouw tegen een geparkeerde auto leunen. Ze heeft een prachtig gezicht, open blik. Het zou een ‘roma’ kunnen zijn, bij ons. Bij het broodje is ook frites geserveerd. Dat is niets voor Liesbeth. Het blijft over. Het meisje blijft staan en kijken.  Als Wim klaar is met eten maakt ze een gebaar: eten.  Ze doet het nog een keer. Wim kijkt haar aan en vraagt: wil je eten? Ze knikt ja. We  bieden haar het mandje frites aan. Ze komt dichterbij. Wim biedt haar een stoel aan en zet de frites voor haar. Bon appetit. Zonder iets te zeggen gaat ze met een glimlach zitten. (Kan ze niet praten, is dat haar handicap?). Wat maakt  het uit. Anders wordt het eten weggegooid. Dat blijkt buiten de ‘waard’ gerekend.

Het is de ‘baas’ kennelijk ontgaan wat er gebeurde. Maar ineens staat hij achter ons. ‘Monsieur, monsieur’ en hij wijst naar het meisje. Hij kijkt Wim aan en maakt een gebaar wat er op neer komt: ze kan verdwijnen. Nee zegt Wim, geen probleem. ‘Ik heb haar aan tafel uitgenodigd. Ze is mijn gast. Ze mag blijven’. De baas loopt naar binnen. Het meisje eet rustig door. Ze kijkt ons aan. Ze begrijpt de boodschap die wij terug gaven aan de baas. Het is nog niet voldoende voor de eigenaar. Zonder dat we er om gevraagd hebben wordt op een schoteltje de rekening neergelegd. We lachen, hij wil ons laten afrekenen. Dat gebeurt niet, zeggen we tegen elkaar. Wim zegt   tegen het meisje dat ze haar frites langzaam op mag eten. Hij verzekert haar, wij blijven hier tot je klaar bent. Het bonnetje blijft liggen. De baas wil kennelijk niet gezien worden met een extra gast aan tafel.  Als het meisje klaar is met eten staat ze op. We geven haar beiden een hand. Geen fooi voor de baas ondanks de lekkere panini.

’s Avonds zoeken we een echt restaurant. Die moet je met een lampje zoeken, zelfs in hartje Casablanca. We vragen het bij het hotel. We krijgen een print van een plattegrond met een restaurant: les fleurs. Ze hebben -zo blijkt- een Europese en een Marokkaanse eetzaal. Voor ons gewone tafel en stoelen. Bij de Marokkaanse banken en kussens met lagere  tafeltjes. We zien ook veel Marokkanen  in de Europese eetzaal.  We hebben een heerlijke maaltijd. Wim heeft ‘genoeg’ van couscous, tajine, kebab. Het wordt een vleesgerecht ‘à la Europe’. Liesbeth heeft een gegrilde visschotel. Smullen. We missen alleen het wijntje en biertje.

Op woensdag gaan we terug naar de nieuwe Medina, waar we  het oudste deel (1920-1930 gebouwd)  in gaan. Veel bogen en kleine boutiques. Sommige niet groter dan 5 m2. Daar zit een koperslager te tikken, een koperpoetser  met schuurwol de lampen te schuren, een mevrouw met kleding, een kleermaker djelabba’s te maken.  Er is een rijtje boutiques ‘papeterie’  waar ze kopieën maken, je foto’s kunt laten printen, een brief kunt laten schrijven, juridische brieven  opstellen. Je kunt hier zo aan de slag zegt Liesbeth tegen Wim. Je huurt een vierkante meter en ‘kassa’.  (Het is niet tegen dovemans oren: Wim stopt  even bij een djellaba boutique om daarvoor een ‘groene toga’ uit te zoeken. Helaas: stof polyester.) Tussen smalle boutiques door naar achterliggende steegjes. Een aantal overdekte steegjes verbinden achterliggende boutiques met de straat. Kleurrijk en veel van het zelfde, zoals op alle souks. We komen bij een lijstenmaker. Hij spreekt 3 woorden Nederlands.  Een vriendelijke man die  breed lachend op de foto wil.

Bij veel boutiques  vragen ze we waar we vandaan komen. Na het woord Holland krijgen we de overbekende riedel ‘kijken, kijken, niet kopen’ op een vriendelijke manier als antwoord. Soms stoppen we even, maar we gaan niet in op de vele uitnodigingen om ook even binnen te kijken. We horen heel vaak, dat ze blij zijn met ons bezoek aan hun Medina en Marokko. We hadden vooraf te horen gekregen dat de mensen in deze Medina’s zeer opdringerig zouden zijn. Dat beeld klopt totaal niet met onze ervaring en we zagen het ook niet bij anderen. We fotograferen veel doorkijkjes, enkele details. We komen bij een keramiek boutique. We willen een Marokkaans bord meenemen van waaraf gezamenlijk kan worden gegeten. Er hangt een mooi bord, maar daar is een stukje af. De verkoper was in Breda en Coevorden geweest. Heeft kennis gekregen aan een Nederlandse, maar die weigert zijn bloemetje.  Hij vertelt het met een glimlach. Werkte in haven van Rotterdam en gaat op de grote vaart. Zijn visie: Marokkanen houden van Nederlanders, ze zijn eerlijk, betrouwbaar. In Nederland werken veel Marokkanen, die zijn geliefd vanwege hun goede werk. Wim beaamt het uit Enschede. Ook Nijmegen, vertelt de verkoper. Maar Libiërs zijn niet geliefd, weet hij te melden. Die zeggen dat ze uit Marokko komen, want dan krijgen ze werk. Maar ze bestelen je, ze liegen en verdwijnen. Na deze inburgeringscursus is onze schaal gereed gemaakt voor transport in de rugzak.

We willen naar ons hotel terug. We zien een taxi. We lopen er heen. Waarheen vraagt de chauffeur. Hotel Astoria en wat is de prijs, vraagt Wim.  De chauffeur noemt geen prijs en zegt: naar de Corniche?  Nee zegt Wim, dat is veel verder bij de boulevard. Wij willen naar hotel Astoria. Het is duidelijk: die weet het niet. Hij vraagt een kaartje van het hotel. Daar doen we niet aan mee. Een andere chauffeur heeft het gehoord en spreekt Wim aan. Hij weet waar hotel Astoria is en de prijs is normaal 40 DH. Wij lopen weg met de nieuwe chauffeur.  Achter ons ontploft de eerste chauffeur. Hij komt uit zijn auto en roept dat zijn klant wordt gestolen. Ineens staan er 10 mensen om de auto.  Veel omstanders gniffelen. Onze nieuwe chauffeur ook. Hij begrijpt het grapje dat Wim maakt: dat is de beste chauffeur tot nu. Marokkaans grapje, zegt hij er bij.